Word nou eens boos!

“Mensen zijn bezig met Zwarte Piet. Maar de kwestie die er echt toe doet: we worden structureel voor de gek gehouden door de financiële sector, politiek en toezichthouders.” Woensdag verschijnt De Schaduwelite. In dit boek analyseert Ewald Engelen de (Nederlandse) financiële sector vóór en na de economische crisis.

Al doende schrok Engelen zich een hoedje. Precies dezelfde mensen die schuldig zijn aan de crisis worden ingezet bij de bestrijding ervan. Vandaar de ondertitel: Niets geleerd, niets vergeten. De aanstichters van de crisis blijven hangen in fout gedrag en de frustratie van de slachtoffers (de burger) wordt groter en groter.

Zwarte lijst
Engelen ? als financieel geograaf verbonden aan de Universiteit van Amsterdam ? betwijfelt of banken echt op zoek zijn naar cultuurverandering, zoals ze vaak schuldbewust zeggen. Uit zijn betoog blijkt dat sleutelspelers elkaar vakkundig de hand boven het hoofd houden. “De agenda is overduidelijk. Eén van de leden van de schaduwelite zei het hardop: ‘We moeten terug naar de situatie van 2008’.” De schaduwelite speelt mooi weer en misleidt de burger met leugens en halve waarheden. Soms krijgt Engelen een beetje de indruk dat het ons eigenlijk niet zo veel kan schelen. ‘Niets vergeten’ kun je daarom ook opvatten als een wake-up call. De bewustwording bij de gewone burger moet beter.

Engelen gelooft dat de schaduwelite vooral wordt geraakt door naming and blaming. Daarom opent zijn boek met een namenlijst, van Lodewijk Asscher tot internationaal belastingadviseur Bartjan Zoetmulder. Verder: bankiers, accountants, advocaten, ‘trustboeren’, lobbyisten, toezichthouders en politici. Deze schaduwelite is zó machtig dat zij feitelijk het politieke speelveld in Nederland bepaalt. Het leidt tot een opeenstapeling van financieel wangedrag, vriendjespolitiek en onkunde. “De lijst bevat namen van personen die meehielpen om grote aanvallen op de bancaire geldmachine onschadelijk te maken.” Leden van de schaduwelite zoeken elkaar op. Dat is een gecoördineerde actie, die zich uitstrekt tot Brussel en Bazel, waar veel financiële spelregels worden gemaakt.

Geldmachine
Engelen schreef zijn boek uit pure woede. “Je verwacht dat bestuurders inzien dat consumenten niet opnieuw mogen worden blootgesteld aan dit soort negatieve schokken.” Het tegendeel is waar. “Betrokkenen proberen de geldmachine intact te houden. Deze mensen klaag ik aan, omdat er niets geleerd is. Dat is schandalig.”

Na de crisis is er weinig veranderd, ondanks de mooie beloftes. Woekerhypotheken krijgen een nieuw jasje, bonussen blijven. Engelen wil dat er een einde komt aan de asociale macht van de financiële wereld. “In Nederland is de bancaire sector vier keer zo groot als de reële economie. Die branche kun je aanpakken, bijvoorbeeld door het vergroten van kapitaalbuffers. Daarmee neemt de winstgevendheid van de banken af en dus hun aantrekkelijkheid.” De politiek bepaalde dat de banken 4% van hun balanswaarde verplicht in kas moeten houden. Dit als achtervang bij tegenwind. Engelen: “Waarom geen 15%? Wij burgers hebben € 125 miljard belastinggeld betaald omdat banken omvielen.” De auteur begrijpt niet dat Nout Wellink ? baas van De Nederlandsche Bank op het moment dat het faliekant mis ging ? gewoon weer toezichthouder werd bij een grote Chinese bank. “Waarom is hij niet met pek en veren afgedropen?”

Tegelijkertijd is Engelen de eerste om toe te geven: er is geen geschikt alternatief voor het neoliberalisme. “Dat komt door intellectuele armoede. Wetenschappelijke bureaus van partijen, denktanks en universiteiten functioneren niet goed. Analyses van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid missen een meeslepend karakter, ze zijn te technocratisch.”

Tijd voor actie
Het momentum ligt nu bij ons, de burger. “Word boos! Als je het nu niet doet, is het straks te laat. Er zijn meer manieren om dat te uiten dan via de formele politiek. Mensen kunnen massaclaims tegen banken indienen, nieuwe partijen oprichten, burgerlijke ongehoorzaamheid tonen. Zulke grootschalige protesten hebben zeker effect.”

_Advertentie.