Waar maken we ons druk om?

Je kunt je druk maken over van alles. Van je werk en je carrière tot je gezondheid. Van hoe je eruit ziet tot de keuze tussen een X-Box en een Playstation. Een veelgehoorde klacht is dan ook dat mensen alleen maar oog hebben voor zichzelf. Alleen maar koersen op de eigen, kleine bekommerringetjes, zonder zich daadwerkelijk druk te maken over het grotere verhaal. Zonder nog samenbindende idealen te hebben die het pieter-peuterige eigenbelang overstijgen. Sociologen zijn daar vanouds bang voor. Dat met modernisering de samenleving uit elkaar valt. Ook Michiel van Rijn, inzender van de allereerste lezersvraag aan de Socioloog des Vaderlands, maakt zich daar druk over. Hij vraagt: ‘Is het utopisch denken nog aanwezig onder de Nederlanders?’

Welnu, natuurlijk is er weldegelijk zoiets als utopisch denken. Kijk anders gewoon eventjes naar studenten in Amsterdam (en bijgevolg in de rest van Nederland). Zij demonstreren heus niet om gewoon eens eventjes lekker wat wijn in hun nek te gieten in het Maagdenhuis. Zij doen dat met een reden. Deze studenten hebben idealen, zij willen iets bereiken. In navolging van hun voorgangers in 1969, demonstreren zij voor meer inspraak, meer democratie, en tegen het universitaire ‘systeem’. Universitaire bureaucraten, managementlagen, en rendementsdenkers die het nu voor het zeggen hebben in onderwijsland worden bestreden. Want de vrijheid en de toekomst van het academische bestel is immers in het geding. Als dat geen utopisch denken is?

Of wat te denken van de maatschappelijke discussie over de Europese Unie? Je kunt natuurlijk wel mensen die graag zouden zien dat Nederland uit de EU zou treden, dat de gulden weer terug moet, en dat de grenzen weer dicht gaan zien als gekkies, die het allemaal niet zo goed snappen.  Dat wat ze willen natuurlijk helemaal niet kan. Wettelijk gezien dan hè? Maar je kunt ze er niet van betichten dat ze geen idealen hebben. Europese bureaucraten, bestuurslagen, en rendementsdenkers die het nu voor het zeggen hebben worden bestreden. Want het eigene en de toekomst van het Nederlandse volk is immers in het geding. Als dat geen utopisch denken is?

Sociologen stellen dat in maatschappijen waarin de functionele rationaliteit het wint van de substantiële rationaliteit – zeg maar: in maatschappijen waar hoe-denken het wint van het waarom-denken, of: waar het nuts-en-rendementsdenken het wint van het denken aan maatschappelijke doelen – er vanzelf een correctie zal optreden. Bureaucraten zijn heus nodig, maar idealen zijn ook wat waard. Zodra de bureaucraten de overhand krijgen, en de doelen naar de achtergrond geraken, treedt er vanzelf een corrigerend mechanisme in werking. Mensen beginnen weer te roepen om ideologie. Om een groot verhaal. Om utopieën.

En dat is precies wat er thans gebeurt. In het universitaire bestel zie je dat bijvoorbeeld aan de Science in Transition beweging. En aan de recentelijk in opstand gekomen studenten die zich gesteund weten door vele docenten.  In de politiek zie je hetzelfde met politieke bewegingen die de verbeelding weer aan de macht willen hebben. En zelfs onder doodgewone gamers zie je het. Want je kunt natuurlijk wel denken dat die gewoon lekker een beetje hun tijd verdoen met stomme spelletjes. Maar dat betekent natuurlijk niet dat ze geen idealen nastreven door het spelen van dit soort spelletjes. Kijk, als je als student volledig in de tang zit door rendementsdenkende bureaucraten en je verlangt naar een tijd waarin jij het zelf voor het zeggen hebt, waarom zou je dan niet gewoon eens lekker wat The SIMS spelen waar je de boel weer zelf kunt bepalen (‘Jij creëert. Jij bepaalt. Jij heerst.’)? En als je als hardwerkende Nederlander het gevoel hebt je eigen identiteit volledig te verliezen, waarom zou je dan niet wat geinige MMORPG’s spelen die je juist in staat stellen in prachtige, nostalgisch aandoende werelden, je eigen identiteit(en) te ontwikkelen?

P.A.

P.S. Trouwens, dat de Tilburgse studenten niet meedoen met de protestacties kan in het licht van het bovenstaande worden opgevat als een positief teken voor de bestuurders aan deze onvolprezen prachtuniversiteit – kennelijk overwoekert de functionele rationaliteit de substantiële rationaliteit hier (nog) niet. Maar zo vat ik dat als departementsvoorzitter dan maar eventjes op ;-).

_Advertentie.