Opinie: Stapel kon wel degelijk ‘nee’ zeggen

De Tilburgse wetenschapsfilosoof Herman de Regt beweert dat ex-hoogleraar Diederik Stapel ‘niet anders kon’. Zijn fraude lag aan de omstandigheden. Men kon het verwachten. Iemand zou met hersenonderzoeker Swaab (‘Wij zijn ons brein’) of neurowetenschapper Victor Lamme (‘De vrije wil bestaat niet’) aankomen om Stapel vrij te pleiten.

Door de academische pressie om te publiceren en zijn persoonlijkheid werd Stapel als het ware door autonome en onbewuste processen buiten zijn wil gedwongen tot fraude. Hij zou dus in principe vrijuit gaan.

Dat dit wordt verdedigd door een weldenkend filosoof is verrassend.Uit laboratoriumproefjes blijkt dat ons neurologisch systeem anticipeert op beslissingen. Maar het is grotesk om daaruit af te leiden dat zaken als het geweten, ethisch besef en verantwoordelijkheid kunnen worden opgeruimd.

Natuurlijk spelen bij het nemen van beslissingen van normale mensen allerlei pressies en verleidingen mee. Natuurlijk zijn ons door de evolutie allerlei mechanismen overgeleverd, die ons gedrag bepalen. Zolang de mens echter ‘nee’ kan zeggen is hij of zij verantwoordelijk.Welnu, Diederik Stapel is niet geestesziek en kon ‘nee’ zeggen. Hij is verantwoordelijk voor zijn frauduleus gedrag, net zoals wielrenners verantwoordelijk zijn voor het gebruiken van doping of examenkandidaten voor wel of niet spieken.Stapel heeft zelf mede de omstandigheden gecreëerd waaronder hij werkte. Hij eiste zelf van zijn medewerkers dat zij veel, snel en goed publiceerden. Of kon hij ook daarin niet anders, en is hij ook daarvoor niet verantwoordelijk?

Pieter Drenth is voorzitter van de Amsterdamse onderzoekscommissie naar de  zaak-Stapel. Deze opinie verscheen eerder in Trouw.

_Advertentie.