PVV: fascisme of populisme?

Het beladen woord fascisme wordt de laatste tijd te pas en te onpas rondgeslingerd. Zo schreef Liberal Arts student Henk Bovekerk een scriptie waarin de PVV bestempeld werd als fascistisch. Nu komt Marcel Poorthuis, professor interreligieuze dialoog aan de Universiteit van Tilburg, met een boek over anderhalve eeuw beeldvorming van de Islam. Uiteraard ontkomt hij er niet aan om over de PVV te schrijven. Zijn conclusie: fascisme wordt verward met populisme.

De scriptie van Bovekerk werd beloond met een tien. De veroorzaakte mediastorm kende zijn gelijke niet en kritische lezers vielen over elkaar heen om de scriptie te bekritiseren. Het cijfer van de scriptie van Bovekerk staat niet meer ter discussie, maar over de inhoud is nog niet het laatste gezegd: er komt een Nederlandse vertaling met een addendum dat in gaat op inhoudelijke kritiek. In hun boek Van Harem tot Fitna, schrijven Poorthuis en zijn collega Theo Samelink ook over het concept fascisme.

Hoewel Poorthuis het niet eens is met de conclusie van de scriptie van Bovekerk, onderschrijft hij wel de uitzonderlijke kwaliteit van het werk: “De PVV is wat mij betreft niet fascistisch, maar de opbouw en het taalgebruik zijn heel erg goed. Deze tekst zet aan tot nadenken. Dan heb je het goed gedaan.” De kritiek van Poorthuis is voornamelijk gebaseerd op de gebruikte literatuur in de scriptie. Poorthuis kraakt de eeuwige terugkeer van het fascisme, dat door Bovekerk gebruikt is, van Rob Riemen: “Het boekje van Rob Riemen is geschreven zonder inhoudelijke argumenten. Dat constateert de scriptie ook wel, maar de start is daardoor toch al verkeerd. Hij had beter een ander boek voor zijn vraagstelling kunnen gebruiken.” Poorthuis vervolgt: “Het is daarom zonde dat Bovekerk zijn scriptie afsluit met de opmerking dat Riemen gelijk heeft, dat doet afbreuk aan zijn eigen werk.”

Riemen – en als gevolg daarvan Bovekerk – zien het ‘wij-tegen-zij’ denken wat de PVV propageert als een fascistisch trekje. Poorthuis stelt dat het lang niet zo simpel ligt: “de PVV creëert vanuit ongenoegen en gekrenktheid een ‘wij-gevoel’: wij zijn samen ergens tegen. De PVV lift mee op een groeiend onbegrip in onze samenleving voor wat religie eigenlijk is. Steeds meer mensen hebben geen of weinig kennis van religie, die al gauw met primitief wordt geassocieerd. Als het gaat om de Islam is er ook nog sprake van een andere cultuur die mensen niet kennen. Dan gaan ze al snel generaliseren. Uit ons onderzoek bleek dat onze samenleving het verschil tussen orthodoxie en fundamentalisme – dat volgens ons essentieel is – helemaal niet begrijpen. Dan concludeer je al gauw dat heel de Islam niet deugt. Daar speelt de PVV op in.” Dat is echter geen fascisme. Een oproep tot geweld heeft Wilders nooit gedaan. En of hij – zoals Bovekerk stelt – geweld goedpraat, is altijd een punt van discussie. “Vanuit dat oogpunt kun je dus ook niet concluderen dat het een fascistische partij is.”

Hoe moet je de PVV dan wel omschrijven? Poorthuis: “De partij is niet fascistisch maar populistisch. Zo pretendeert ze alle problemen makkelijk op te kunnen lossen, ze voedt een gevoel dat de politiek in Den Haag – randstedelijke arrogantie! – toch niet luistert, dat wetenschappers zakkenvullers zijn, dat wetenschap nergens over gaat en dat kunst een linkse hobby is. Ook snelle oplossingen horen daarbij: grenzen dicht en de Islam beperken. Klinkt simpel, alleen niet uitvoerbaar. Daarom gaat de PVV het debat ook uit de weg, ze kunnen hun standpunten niet onderbouwen en hebben geen strategie. Dan wordt het te ingewikkeld en dat werkt tegen het populisme. Dus zeggen ze dat Den Haag in de weg zit, dat het volk niet gezien wordt. Dat is typisch populistisch. Ook de reactie op de scriptie van Bovekerk was populistisch! Wilders zei toen: ‘Op de KU te T zijn ze allemaal Stapel.’” Riemen en Bovekerk verwarren populisme met fascisme. Poorthuis: “Er zijn zeker overeenkomsten te vinden, maar goed onderzoek benoemt ook de verschillen. De PVV heeft ook overeenkomsten met de NSB, meer dan met het fascisme, maar dat wil niet zeggen dat ze hetzelfde zijn.”

Dit artikel verscheen eerder in het Engelstalige gedeelte van Univers Magazine van 1 maart 2012 (p. 18).

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.