“Theologie verschilt weinig van andere wetenschappen”

“Theologie verschilt weinig van andere wetenschappen”

In januari schreef Maarten Boudry ? postdoc wetenschapsfilosofie aan Universiteit Gent ? een opinie in de Volkskrant. Strekking: theologie is de grootste intellectuele verliespost van onze geschiedenis. Nergens is zoveel breinkracht verspild aan zo weinig inhoud. We leggen de opinie voor aan Marcel Sarot, decaan van de Tilburg School of Catholic Theology. “Ach, zoiets komt om de paar jaar voorbij.”

Boudry windt er geen doekjes om: in de moderne wetenschap heeft God geen enkele bevoegdheid meer. Theologen rommelen wat aan in de marge. Sarot: “Vreemd dat zo’n verwijt van een filosoof komt. Filosofen en theologen zitten in hetzelfde schuitje. De filosofie- en theologiegeschiedenis worden voor een belangrijk deel op dezelfde wijze bestudeerd. Sterker: theologie heeft feitelijk een hoger empirisch gehalte dan filosofie.”

Kun je dat toelichten?
“De meeste vakken uit het theologie-curriculum maken gebruik van methodologieën uit andere wetenschappen, bijvoorbeeld letterkunde en sociologie. Bij godsdienstsociologie gaat het bijvoorbeeld zuiver om de (empirische) waarneming van wat er in de maatschappij gebeurt. Dat heeft de theologie voor op de filosofie, die in deze zin geen gebruikmaakt van empirische wetenschap. Daarbij komt: filosofen verrichten zelf geen empirisch onderzoek- theologen wel. Daarom denk ik dat de theologie een hoger empirisch gehalte heeft dan de filosofie. Dat neemt niet weg: theologie is bij ons in de eerste plaats een hermeneutische studie, gericht op interpretaties van teksten.”

Wat is het wetenschappelijk mandaat van de theologie? Is het wel een wetenschap?
“Ik ben er huiverig voor om te spreken van een ‘wetenschappelijk mandaat’ van ‘de theologie’. ‘De’ theologie bestaat niet; er zijn verschillende disciplines binnen de theologie. Die moet je elk voor zich bezien. Vervolgens is het essentieel om je te realiseren dat in elke wetenschap grondslagen meewegen die zelf niet wetenschappelijk van aard zijn. Dat heeft betrekking op het normatieve kader waarbinnen elke discipline werkt. Denk aan tal van wetenschapsfilosofieën; die van de theologie maar ook die van de natuurkunde. Je kunt zelfs beweren dat wetenschapsfilosofie formeel geen wetenschappelijk mandaat heeft; toch gaat zij aan de wetenschap vooraf. Dit vanwege de reflectie tussen praktijk en het denken over die praktijk.”

Wat is dan precies de relevantie van de theologie?
“Twee dingen. Aan een universiteit heb je traditioneel een aantal disciplines die gebonden zijn aan een praktijk: medicijnen, rechten en theologie. Simpel gezegd: medicijnen dient om ziektes tegen te gaan, rechten om onrecht te bestrijden en theologie dient om bijgeloof aan te pakken. Daarvan hebben we altijd heel veel gehad in onze samenleving.”

Hoe definieer je bijgeloof?
“Dat is een lastige. Laat ik niet gelijk sturen op een definitie. In onze samenleving doet zich een paradoxale ontwikkeling voor. Enerzijds is er een ‘verwetenschappelijking’ van ons wereldbeeld. Veel mensen stellen: wat niet wetenschappelijk aantoonbaar is, bestaat niet. Het bestaan van God is dan a priori uitgesloten. Maar wat blijkt? In het dagelijkse leven vinden mensen puur rationele verklaringen niet afdoende. Dat kan leiden tot de omgekeerde ontwikkeling: dat ze zelf een levensbeschouwing bij elkaar ‘shoppen’. Een beetje van dit en een beetje van dat. Zo’n model bestaat uit losse frasen en is eigenlijk veel minder rationeel dan een traditionele religie. De theologie probeert een geloofstraditie zo te doordenken dat die verenigbaar is met de rede. Ik denk dat dat mogelijk is.”

“Een tweede relevantie is praktisch. Als School of Catholic Theology geven we ook les aan priesterstudenten in het aartsbisdom Utrecht. Net als rechten en medicijnen leiden wij dus mensen op tot professionals. Het academisch opleiden van religieuze professionals heeft een duidelijke functie in onze samenleving. Alleen al om zaken als extremisme tegen te gaan.”

Van Dale stelt dat de theologie ‘steunt op gegevens van de openbaring’. Dat impliceert dus dat je als theoloog daadwerkelijk gelooft?
“Ja en nee. Er is een verschil tussen de verschillende theologische vakken. Vakken als religiewetenschap of psychologie kun je als niet-gelovige uitstekend doceren. Mijn terrein is de systematische theologie. Ik houd me bezig met het doordenken van de geloofstraditie van binnenuit en het articuleren van een godsgeloof van deze tijd. Dan is het logisch dat je ook zelf gelooft.”

“De theologie is van oudsher een denktraditie waarin het bestaan van een God verondersteld wordt. Van daaruit redeneren we verder. In veel opzichten is dat vergelijkbaar met wat er gebeurt in de natuurwetenschappen. Daarin ga je ervanuit dat objecten die niet worden waargenomen, toch blijven voortbestaan. En dat oorzaken vooraf gaan aan dan wel synchroon lopen met hun gevolgen. Uitgangspunten als deze zijn in de natuurwetenschappen vruchtbaar gebleken. Zo heeft ook de theologie zijn eigen denktraditie en uitgangspunten. We noemen dat ook wel ‘framework propositions’: pragmatische aannames die we maken maar die verder niet bewijsbaar zijn. De theologie verschilt daarin weinig van andere wetenschappen.”

Een bekende kwestie is de wijze waarop gelovigen omgaan met de evolutietheorie.
“Als theoloog moet je ervoor waken om God direct te koppelen aan specifieke gebeurtenissen. Dan zeg je dus: daar- en daarvoor is Hij direct verantwoordelijk. Dat geldt wat mij betreft ook voor de evolutie. Elke wetenschapper – evenzeer de theoloog ? moet in de eerste plaats de feiten erkennen. Het staat vast dat de evolutietheorie een rol heeft gespeeld bij het ontstaan der soorten. Maar waar is God dan? De gelovige krijgt het moeilijk als hij stelt: ‘De evolutie is een door God geleid proces’. Hoe interpreteer je dan het leed en de strijd in dat proces? Is dat nog in overeenstemming te brengen met je Godsbeeld? Wanneer je uitgaat van een ‘geleide’ evolutie is er nog een ander probleem. Je gaat God direct linken aan hiaten in de evolutietheorie. Zo krijg je een God of the Gaps. Een God die alleen de vraagtekens opvult? Daarin geloof ik niet.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.