Elsevier boycot afgekocht met nagenoeg niks

Staatssecretaris Dekker sprak zich in 2014 stellig uit dat publiek gefinancierd onderzoek uit Nederland in 2024 vrij toegankelijk dient te zijn en wel voor iedereen. Vrije toegang tot de literatuur wordt ook wel Open Access genoemd. Op het moment wordt de toegang van wetenschappers en studenten afgekocht met grote bedragen in zogeheten Big Deals, maar de burger heeft pas toegang wanneer er voor elk artikel 30 euro van de bankrekening afgeschreven wordt.

Om de zoveel jaren worden deze Big Deals in achterkamertjes opnieuw opgesteld. De vereniging van universiteiten (VSNU) is in de laatste onderhandelingsronde (sinds 2014) het gesprek opnieuw aangegaan, met het doel Open Access op de kaart te zetten. Bij uitgever Springer was het binnen een paar maanden al geregeld: Nederlandse onderzoekers konden Open Access gaan publiceren in zo’n 1900 bladen. SAGE volgde in midden 2015, Wiley afgelopen maart. Hoewel op deze deals het een en ander op te merken valt, is de recente deal met Elsevier een groot fiasco.

Laat ik eerst de context schetsen van de onderhandelingen met Elsevier. In 2014 zijn de onderhandelingen begonnen, maar al in november 2014 bericht de VSNU dat de “onderhandelingen tussen Elsevier en universiteiten [zijn] vastgelopen”. Het oude contract, wat op 1 januari 2015 zou aflopen, wordt verlengd voor een jaar terwijl de onderhandelingen voortgezet worden. De VSNU bericht vervolgens pas weer in december met nieuws dat er een “principe akkoord is” wat nader ingevuld moet worden. Dit principeakkoord vindt echter pas plaats nadat de VSNU een duidelijke mediastrategie heeft ingezet.

In de zomer van 2015 zet de VSNU druk door in de nationale media aan te geven dat een boycot van Elsevier een serieuze optie is wanneer er op 1 januari 2016 geen nieuwe deal ligt die ook Open Access meeneemt. Dat dit een mediastrategie is, wordt duidelijk doordat de VSNU hierover geen officiële berichtgeving heeft gedaan. Een boycot is grof geschut, maar het gaf aan dat de VSNU Open Access hoog had zitten. Dit gaf hoop dat er een goed akkoord aan te komen zat.

Schamel
Ik was dan ook onaangenaam verrast toen ik de uitkomst van de deal zag. Nederlandse onderzoekers kunnen nu Open Access publiceren in een magere 141 bladen. Om het in perspectief te plaatsen, er zijn 5331 Elsevier bladen die Open Access aanbieden; dit komt uit op een schamele 2.65%. Daarnaast zijn deze 141 bladen alleen relevant voor velden zoals de geneeskunde en levenswetenschappen.

Deze selectie is volgens de VSNU het gevolg van een aantal redenen, waaronder “optimale spreiding over de universiteiten” en “onderwerpdomeinen met een […] volwassen open access cultuur”. Onder andere Tilburg heeft niks aan deze deal, want sociale wetenschappen, rechten, en de Humanities worden volledig buiten beschouwing gelaten. Daarnaast zie ik niet hoe de geneeskunde en levenswetenschappen een meer volwassen cultuur hebben dan de fysica en wiskunde, waar Open Access zowat ontstaan is.

Het moge duidelijk zijn dat de VSNU een boycot niet aandurfde en de mediastrategie een losse flodder was. Helaas, want er zijn al meer dan 15 000 onderzoekers wereldwijd die Elsevier vermijden in hun wetenschappelijke publicaties, waaronder ikzelf. De VSNU heeft zichzelf tekort gedaan, want ze had wel degelijk onderhandelingsmacht – ze had de kans precedent te scheppen voor Big Deals in andere landen, zoals nu ook aan de gang is in Oostenrijk. Jammer genoeg wist Elsevier dit ook en heeft zij gewonnen. Bedankt VSNU, voor een stap vooruit, twee terug.

Chris HJ Hartgerink is PhD-student bij het Department of Methodology and Statistics.

_Advertentie.