“Levenslang, dat mag je niemand aandoen”

De Tilburgse rechtswetenschapper Marc Groenhuijsen zwengelde in 1999 als een van de eersten de discussie aan over de levenslange gevangenisstraf. Vandaag ziet hij eindelijk resultaat.

Groenhuijsens voormalige rechtenstudent Klaas Dijkhoff, nu staatssecretaris van de VVD, kondigde aan vandaag in te stemmen met een aanpassing van de zwaarste sanctie in Nederland. De partij was altijd van het standpunt ‘levenslang is levenslang’, zoals Gerrit Zalm het nog uitdrukte, maar onder druk van het Hof in Straatsburg en de Hoge Raad kwam daar verandering in. De manier waarop levenslang in Nederland wordt gebruikt, bleek namelijk in strijd met de Rechten van de Mens.

Op papier kent de straf levenslang in Nederland de mogelijkheid tot gratie, maar die werd in de praktijk nooit verleend door de minister. Met als gevolg dat de levenslang gestrafte een compleet uitzichtloos bestaan leidt in Nederland, terwijl een perspectief op vrijlating een mensenrecht is. De meerderheid van de Tweede Kamer erkent dat nu en past de wet aan: na 25 jaar komt er een toetsingsmoment, waarop een adviescommissie bekijkt of de gestrafte resocialisatie en vrijheid verdient.

“Death penalty in disguise”

Marc Groenhuijsen, die behalve strafrechtswetenschapper ook rechter is, pleitte in een artikel al voor de eeuwwisseling voor aanpassing van de strenge straf. En dat had wat hem betreft eigenlijk al veel eerder had moeten gebeuren: “De politiek heeft eigenlijk geen keuze. De internationale wet schrijft voor dat er altijd een ‘prospect of release’ en een ‘possibility of review’ moet zijn. Dus het vooruitzicht op vrijheid en een mogelijkheid van heroverweging. Die waren er nu in de praktijk niet.” En dat maakt de straf zoals Nederland die uitvoert onmenselijk. Als president van de World Society of Victimology sprak Groenhuijsen met de huidige paus over deze straf en die gebruikte wat hem betreft een rake bewoording voor levenslang in Nederland: “die noemde het een death penalty in disguise.”

Breivik

De grote vraag is natuurlijk of sommige mensen niet gewoon voor altijd veilig achter slot en grendel moeten opgeborgen. Groenhuijsen beaamt dat dit soort mensen bestaan. “Van Breivik kan je je afvragen of je die nog vrij moet laten. Maar ook hij verdient zo’n toetsingsmoment wat mij betreft. Let wel, dat zo’n moment er komt, wil niet zeggen dat zo iemand ook de vrijheid terugkrijgt. Het is net als met het recht op inspraak. Dat een burger inspraak krijgt, betekent niet dat hij ook gelijk krijgt.”

Levenslang opleggen

Eén keer heeft Groenhuijsen als rechter in een meervoudige kamer levenslang moeten opleggen, zo’n tien jaar geleden was dat: “Ik kan je verzekeren, dan ga je niet over een nacht ijs. We hebben er zeker twee dagen over nagedacht.” Zo zwaar mogelijk straffen is niet iets waar je op uit moet zijn, zegt hij: “Niemand wordt er uiteindelijk beter van. De dader niet, maar ook de slachtoffers ook niet. Zonder uitzicht op vrijlating is een straf onleefbaar en misschien nog wel erger dan de doodstraf, dat mag je niemand aandoen.”

Of Dijkhoff, die als student in Tilburg zijn colleges volgde en hier ook promoveerde, verantwoordelijk is voor de draai in de VVD, durft Groenhuijsen niet te zeggen: “maar het is een slimme jongen.” Overigens verantwoordt Dijkhoff de draai binnen de VVD niet met het argument dat de straf onmenselijk is. Hij vindt een verandering noodzakelijk omdat hij ziet dat rechters de zwaarste straf steeds minder durven op te leggen vanwege de uitspraak in Straatsburg uit 2013.

In Nederland zitten 33 mannen levenslang vast, waaronder Mohammed Bouyeri, de moordenaar van Theo van Gogh. Een enkele keer kreeg een levenslang gestrafte gratie van de minister. Dat was de seriemoordenaar Hans van Zon, die in 1986 vrij kwam wegens goed gedrag.

_Advertentie.