Lubach fileert religieus onderwijs, dus ook TiU

Tilburg University is van oorsprong een katholieke onderwijsinstelling. Gister kwam het bijzonder onderwijs aan bod in het satirische programma Zondag met Lubach, waarin de presentator forse kritiek had op de invloed van religie in het Nederlandse onderwijs

Onderwijs met een religieuze grondslag noemt men bijzonder onderwijs. In de uitzending van gisteravond legt Lubach uit wat bijzonder onderwijs precies inhoudt om het vervolgens stapsgewijs te fileren. Onderwijs met een religieuze achtergrond beperkt zich niet alleen tot basisscholen, ook onze eigen universiteit is van oorsprong katholiek. De colleges beginnen misschien niet met een weesgegroetje, maar de kerk heeft nog een aanzienlijke invloed op het bestuur van Tilburg University. In 2014 schreef Univers een artikel over de greep van de kerk op het bestuur van onze bijzondere universiteit. Kijk ook even het fragment van ZML terug.

Het artikel uit Univers Magazine van 20 februari 2014

De mededeling kwam onverwacht en maakte nieuwsgierig: het Stichtingsbestuur krimpt in 2014 van zeven naar vijf personen. Daarmee verliest het orgaan dat het College van Bestuur controleert bijna een derde van haar omvang. Deze ogenschijnlijke formaliteit zette Univers aan tot een speurtocht naar de machtsstructuur op onze campus. Eerste conclusie: het is ingewikkeld en de katholieke identiteit is stevig ingevlochten in de organisatie van de universiteit.

Voor Univers schrijf ik vaak over de medezeggenschap op Tilburg University. Er wordt op onze campus regelmatig gediscussieerd over de rechten van zo’n medezeggenschapsorgaan. Heeft bijvoorbeeld de Universiteitsraad recht op bepaalde informatie, of kunnen ze over een bepaalde kwestie alleen advies uitbrengen? Of is het nog anders en is hun instemming vereist voordat het College van Bestuur de plannen kan doorvoeren?

Hierdoor ben ik enigszins bekend met wie, waar de baas is en wat de regelingen zijn. Helemaal bevatten doe ik het echter niet en op de secretarissen van de Universiteitsraad na –in de wandelgangen het ‘juridische geweten’ van de campus genoemd – denk ik dat niemand de organisatiestructuur van TiU helemaal bevat.

In brede termen leidt het College van Bestuur, bestaande uit Rector Magnificus Philip Eijlander (Inmiddels opgevolgd door Emile Aarts – red.) , directeur Koen Becking en secretaris Gabe van der Zee dagelijks de universiteit. Zij worden gecontroleerd door het Stichtingsbestuur. Het Stichtingsbestuur is een soort van Raad van Toezicht, maar heet nu eenmaal anders omdat Tilburg University onder een stichting valt: de Stichting Katholieke Universiteit Brabant. In het Stichtingsbestuur is plaats voor vijf tot negen man en/of vrouw.

In de statuten van de stichting staat wat het Stichtingsbestuur doet: naast toezicht houden op het College van Bestuur en de universiteit, waakt het voor de katholieke identiteit van de universiteit. Daarom is het benoemen en ontslaan van het Stichtingsbestuur voorbehouden aan de Nederlandse Bisschoppenconferentie. De Bisschoppen staan in de statuten en hebben aanzienlijke machten – statutenwijzigingen zonder hun zegen, zijn bijvoorbeeld niet rechtsgeldig.

Over de Nederlandse Bisschoppenconferentie had ik wel eens eerder gehoord, maar ik ging er van uit dat zij niet veel macht zouden hebben. Maar op basis van de statuten, zou je kunnen concluderen dat in feite zij de baas zijn: zij bewaken de bewakers.

De Nederlandse Bisschoppenconferentie

In de Nederlandse Bisschoppen conferentie zitten alle Bisschoppen en hulpbisschoppen uit Nederland. Het is echter niet zo dat de Bisschoppenconferentie zelf mensen aanwijst om in het bestuur plaats te nemen. Dat doet het zittende Stichtingsbestuur zelf. Zij kiest haar nieuwe leden uit, maar wint eerst, in vertrouwen, advies in van het College van Bestuur en de Universiteitsraad. Daarna stuurt ze het benoemingsvoorstel door naar de Bisschoppenconferentie. Zij verlenen vervolgens wel, of niet haar goedkeuring.

Niet zomaar iemand kan in het Stichtingsbestuur van de universiteit gaan zitten. Er is een eisenlijstje opgesteld: een zogenaamde profielschets. In de praktijk een A4t-je met wensen voor effectieve bestuurders. In mijn zoektocht naar de machtsstructuren is de profielschets een document dat niet mag ontbreken, maar dit document bleek lastig boven water te krijgen (inmiddels staat de profielschets online – red.).

Kink in de kabel

De recente veranderingen in de samenstelling van het Stichtingsbestuur vormde voor Univers de aanleiding om deze profielschets boven water te krijgen. Kan er effectief toezicht gehouden worden als het Stichtingsbestuur gereduceerd wordt in omvang? Moeten de eisen aan de individuele bestuurders dan ook niet aangepast worden? Wat voor eisen stelt Tilburg University aan ons hoogste toezichtsorgaan?

Het leek een korte zoektocht te worden, want de profielschets hoort openbaar te zijn, las ik. Dat stelt een soort branchecode, de Code Goed Bestuur van de Vereniging van Samenwerkende Universiteiten in Nederland, beter bekend als de VSNU. Maar op de website van de universiteit vind ik niets.

Voor de Code Goed Bestuur geldt een ‘pas toe, of leg uit’-principe. Er mag van afgeweken worden, maar dan is het wel wenselijk om uit te leggen waarom. Nergens wordt echter uitgelegd waarom de profielschets niet online staat.

Een telefoontje naar de VSNU en ik hang aan de lijn met Gertine van der Vliet. Zij leidt de afdeling Governance & Financiën. “De code is door de sector zelf opgesteld. Het is aan de leden om zich daaraan te houden. De achterliggende reden is dat je transparant wilt zijn. Het is de Code Goed Bestuur: de sector vindt deze punten bij goed bestuur belangrijk.”

Actualisatie VSNU Code

In de tussentijd belanden stukken van de Universiteitsraad op mijn bureau – elke Universiteitsraad de stukken waarop de fracties in raad hun advies of oordeel baseren. Ik zie hierin dat de Code Goed Bestuur geactualiseerd wordt op onze universiteit: er worden allerlei documenten online gezet en regelementen in lijn van de Code aangepast. In het kader van transparantie.

Het volgende scenario speelt zich dus af: de universiteit is bezig met het updaten van haar beleid, maar de profielschets blijkt vooralsnog onvindbaar. Dan bedenk ik me dat je ‘openbaar’ op verschillende manieren kan interpreteren. Wat mij betreft, betekent openbaar dat iets op internet staat. Van der Vliet van de VSNU beaamt dit. Ook de stappen die de universiteit neemt, wijzen in die richting. Maar openbaarheid op afroep, bestaat natuurlijk ook. Dat je een stuk moet opvragen. Niet écht transparant, maar afijn.

Het Stichtingsbestuur is niet dagelijks aanwezig op de universiteit. Ze vergaderen enkele keren per jaar met het College en ook is er jaarlijks een ontmoeting met – een afvaardiging van – de Universiteitsraad. Het is dus niet zo dat ik bij voorzitter Ruud Lubbers op zijn deur kan kloppen, en kan vragen of ik een kopietje van de profielschets kan krijgen. Maar, het Stichtingsbestuur wordt ondersteund door een secretariaat en daar kan ik wel te rade gaan.

Nul op rekest

Als ik daar de profielschets opvraag, hoor ik dat de profielschets inderdaad openbaar dient te zijn, dat ik recht heb om zoiets in te zien, maar dat het vanwege ‘een zorgvuldigheidsding’ niet gaat. Ik krijg de profielschets niet omdat dit eerst met Ruud Lubbers, tot juni de voorzitter van het Stichtingsbestuur, besproken moet worden. Ik e-mail over en weer en krijg uiteindelijk de profielschets zoals deze vastgesteld is in 1998.

In de profielschets staat onder het puntje identiteit dat leden van het Stichtingsbestuur ‘de katholieke grondslag positief dienen te onderschrijven’. Het woord katholiek is sinds 2001 uit de naam van de instelling verdwenen – toen werd Katholieke Universiteit Brabant, Universiteit van Tilburg – maar in de statuten en profielschetsen staat het er nog steeds.

De Bisschoppenconferentie lijkt dus in de statuten te staan om de katholieke identiteit van Tilburg University te bewaken. Daarom benoemen de bisschoppen het toezichthoudende Stichtingsbestuur. Maar in tegenstelling tot het Stichtingsbestuur zijn er geen documenten te vinden waarin de relatie tussen de bisschoppen en de universiteit uit de doeken gedaan wordt. Alleen op basis van statuten opschrijven wat ze doen, hoeft geen goede afspiegeling van de praktijk te zijn.

Vroeger was Nederland sterk verzuild. En bij die zuil hoorde toen, naast een eigen krant en omroep, ook een onderwijsinstelling. Ik kan me voorstellen dat de katholieke identiteit niet alleen uit de naam van de instelling is verdwenen, maar ook uit de bestuurlijke praktijk. Dat de statutaire rechten van de Bisschoppenconferentie overblijfselen van vroeger zijn.

Maar dat is niet zo, vertelt Diaken Peter Broeders van het Bisdom Den Bosch. “De band tussen de Tilburgse universiteit en de bisschoppenconferentie is er op de eerste plaats via het Stichtingsbestuur. In beginsel is er ook jaarlijks een ontmoeting tussen het Stichtingsbestuur, aangevuld met de voorzitter College van Bestuur en de Rector Magnificus, en een delegatie van de conferentie. Vaak wordt er daarbij een hoogleraar uitgenodigd, die iets kan tonen van de wijze waarop de universiteit actueel vorm geeft aan haar identiteit. Deze ontmoeting wordt veelal afgesloten met een gezamenlijk diner, om de onderlinge band ook op een meer informele wijze te bestendigen.” De Tilburg School of Catholic Theology gaat verder: “Een bijzondere band is er natuurlijk ook met de zogenoemde grootkanselier van de ‘Catholic school of theology’, kardinaal Eijk.”

Het blijft onduidelijk of de Bisschoppen simpelweg de voordracht van het Stichtingsbestuur overnemen – dus blind een krabbel zetten – of daar actief mee bezig zijn. Broeders zegt daar geen zicht op te hebben. Het blijft onduidelijk waaraan voordachten getoetst worden door de Bisschoppenconferentie: wordt gekeken of iemand een vrome Katholiek is of een goede toezichthouder, of beide?

Het blijft een beetje geheimzinnig, of op zijn minst niet erg transparant. Met vleugje achterdocht en fantasie kun je zelfs zeggen dat in het geval van Tilburg University, alle wegen wel eens naar Rome zouden kunnen leiden.

De zoektocht naar de macht van de katholieken op de Universiteit van Tilburg is geschreven door Rik Wassens.

_Advertentie.