Gejaagde wetenschappers gebruikten proefpersonen die van niks wisten
Onderzoekers van het Rotterdamse Erasmus MC gebruikten jarenlang patiënten als proefpersoon, zonder dat die dat wisten. Ze wilden snel publiceren. TiU-methodoloog Jelte Wicherts: “Dit kan echt niet.”
Ruim 141 patiënten deden zonder het te weten mee aan een studie naar de werking en veiligheid van een nieuw operatie-instrument. Zij hadden last van de ouderdomsziekte boezemfibrillatie. Hun hartboezems trokken snel en onregelmatig samen. Traditioneel wordt deze aandoening behandeld door met vuur littekenweefsels te branden in longaders. Dat moet ongewenste prikkels naar het hart stoppen.
Begin deze eeuw ontwikkelden Canadese ingenieurs een nieuwe methode. In plaats van met vuur, bestrijden zij de boezemfibrillatie met vorst. Ze plaatsen een ballon in het gat en bevriezen dat. Na proeven op varkens, volgden 20 Praagse patiënten. Voldoende voor een Europees keurmerk op 14 juli 2015. En voldoende voor het Erasmus MC om deze behandeling voortaan op alle patiënten toe te passen, schrijft NRC. Terwijl artsen er geen ervaring mee hadden en het onduidelijk was of de techniek echt veilig was en effectief. Uiteindelijk liep 8,6 procent van de patiënten ernstige complicaties op, volgens een kritisch commentaar. Velen ontdekten toen pas wat de artsen met ze hadden gedaan.
“Competitiedrang kan ervoor zorgen dat nauwkeurigheid minder belangrijk wordt dan snelheid.”
Nieuwe technieken mogen worden gebruikt op patiënten, maar daar moeten ze wel over worden geïnformeerd en toestemming voor geven. Artsen moeten bovendien toestemming hebben van een erkende medisch-ethische toetsingscommissie (METC). Dat gebeurde allemaal niet. De Rotterdammers wilden genoeg patiënten hebben behandeld om te kunnen publiceren, én de snelste te zijn. In Duitsland liepen drie vergelijkbare studies.
Wetenschap sneller dan ooit
De hedendaagse wetenschap is sneller dan ooit. Daardoor ontstaat competitiedrang bij wetenschappers, zegt Jelte Wicherts. “Dat kan ervoor zorgen dat nauwkeurigheid minder belangrijk wordt dan snelheid. En dat kan heel kwalijk zijn, want je hoort goed te controleren wat je doet. Zeker als je met patiënten werkt.” Die moet je respecteren: “Een trial zonder de patiënten om toestemming te vragen kan echt niet.”In Wicherts’ onderzoeksgroep Department of Methodology and Statistics zien ze vaker slordig uitgevoerd onderzoek langskomen. Daar is veel discussie over, zegt hij. Moeten wetenschappers niet meer checks doen voor ze publiceren? Moeten ze überhaupt niet minder publiceren? Dat laatste denkt Wicherts zelf niet, maar het kan wel netter. “We vinden veel fouten in het werk. Vaak zijn dat onschuldige fouten, soms serieuze. Haastige spoed is zelden goed, zeker in de wetenschap.”De praktijken in het Erasmus MC laten zich niet vergelijken met de fraude van Stapel, toch zijn het allebei misstappen. Het verschil? “Stapel heeft het geloof van het algemeen publiek in de wetenschap nauwelijks aangetast,” zegt Wicherts.
Patiënten Erasmus MC niet ongevraagd proefpersoon. Reactie mediaberichten https://t.co/eMoLZxUI5f
— Erasmus MC (@ErasmusMC) 24 september 2016
Maar wie nu aan het Erasmus MC denkt, kan denken dat daar opgenomen worden betekent dat je ongewild proefkonijn kan zijn. Niet in de laatste plaats omdat het MC in alle toonaarden ontkent dat er regels zijn geschonden.
Smet op de doctorstitel
Eén van de Rotterdamse onderzoekers is op de proeven gepromoveerd. Loopt die nu met een smet rond, wordt zijn doctorstitel ingetrokken? Wicherts: “Wetenschappelijke artikelen zijn vaker ingetrokken als achteraf bleek dat patiënten geen toestemming hadden gegeven. Zoiets is nog nooit gebeurd met een proefschrift. En een doctorstitel kan je niet zomaar intrekken. De onderzoeker blijft denk ik wel met een smet rondlopen. Al ligt dat er ook aan hoe iemand reageert.” Wie toegeeft een fout te hebben gemaakt staat er beter voor.
Al is het wrang alle verantwoordelijkheid op de promovendus af te schuiven, zegt Wicherts. Aan zo’n onderzoek zijn vaak zeker tien namen verbonden en een promovendus heeft begeleiders die moeten opletten. Dat gebeurde allemaal niet, de promotor zegt achteraf dat hij dacht dat de promovendus om toestemming vroeg. Die dacht precies andersom.
Advertentie.
