‘Zuid-Afrika ontkomt niet aan Internationaal Strafhof’

Zuid-Afrika wil zich terugtrekken uit het Internationaal Strafhof (ICC). Emeritus hoogleraar internationaal recht Willem van Genugten legt uit hoe verontrustend dit is.

Het ICC vervolgt personen die verdacht worden van oorlogsmisdaden. Het hof richt zich volgens de Zuid-Afrikaanse regering te veel op Afrikaanse staten, terwijl ook elders in de wereld deze misdrijven worden gepleegd. Er is veel kritiek op het voornemen tot uittreden. Het zou volgens oppositiepartij DA een ‘ongrondwettelijke’ boodschap uitdragen dat het land zijn beleid niet meer baseert op mensenrechten.

Allereerst: klopt het dat het hof zich vooral richt op Afrikaanse staten? Voorheen wel, zegt Van Genugten. “Maar het is al jaren een achterhaald argument. Er worden nu 19 landen onderzocht. Bovendien zijn 5 van de 9 lopende zaken gericht op Afrika door de landen zelf aangebracht.” De mogelijke uittreding is volgens Van Genugten vooral bedoeld om sympathie te tonen voor de Soedanese president Al-Bashir. Die was vorig jaar in Zuid-Afrika, terwijl hij door het ICC wordt gezocht. Daar was de nodige kritiek op.

Applausmachine

Wanneer kan Zuid-Afrika eruit? Binnen een jaar, zegt Van Genugten. De regering heeft een bericht gestuurd aan het hoofdkwartier van de VN in New-York. Vanaf het moment van ontvangst gaat de teller lopen: een jaar later is een land uitgetreden. In de tussentijd moet het Zuid-Afrikaanse parlement zich wel nog uitlaten over het voornemen van de regering. Stemt die ermee in, dan is Zuid-Afrika mogelijk het eerste land dat uittreedt. Onlangs besloten de regering en het parlement van Burundi daartoe al, maar dat land heeft merkwaardig genoeg nog geen bericht gestuurd naar de VN.

Van Genugten kan niet inschatten óf het Zuid-Afrikaanse parlement gaat instemmen met het voornemen van de regering. Opmerkelijk vindt hij in ieder geval dat er nog geen wetsvoorstel ligt. “Normaal gesproken zou je dat als regering op dezelfde dag al doen. De grote vraag is nu of het parlement als applausmachine dienst gaat doen voor president Zuma.” Vaak is dat het geval, maar Van Genugten hoopt dat het hier anders zal gaan. Dat het parlement zich realiseert wat er op het spel staat.

“Overal wordt gezegd dat er grenzen zijn aan wat je kan doen.”

Hoe onwenselijk is het dat een land uittreedt bij het internationaal strafhof? Na 18 jaar zijn er 124 landen lid. Tot nu toe vertrok geen land. Een lid minder zou jammer zijn, zegt Van Genugten. Maar als het gebeurt, dan is het gewoon zo. “Je moet kijken naar de lange termijn. Ze komen wel weer terug. Of ze gaan op een andere manier zorgen voor de bestraffing.” Sowieso is er geen ontkomen aan: oorlogsmisdadigers kunnen later bijvoorbeeld in een ander land gearresteerd worden en de druk vanuit de wereld is groot. “Het net wordt wereldwijd strakker, overal wordt gezegd dat er grenzen zijn aan wat je kan doen. Bovendien kan er later een nieuwe Zuid-Afrikaanse regering aantreden, die weer lid wordt.”

Een Afrikaanse strafkamer

Geen reden dus voor groot alarm. Zouden er nu nóg meer landen willen uittreden, dan is dat wellicht anders. “Dan is het geen incident meer maar een patroon. Dat is veel lastiger te herstellen.” Helemaal onwaarschijnlijk is dat niet, want de Afrikaanse Unie wil zelf een eigen strafkamer opzetten. Dan hebben ze het ICC niet meer nodig. “Maar het protocol daartoe ligt er al sinds 2014, er gebeurt niet veel en er zijn veel Afrikaanse landen die niet die kant op willen.”

‘De Afrikaanse Unie wil zelf een strafkamer opzetten.’

Waarom zou Afrika niet zelf een hof kunnen hebben om oorlogsmisdadigers aan te pakken? Is de rol van het koloniale Europa met een internationaal opererend strafhof in Den Haag niet uitgespeeld? Dat ligt eraan, zegt Van Genugten. “Elk land heeft het recht om op eigen voorwaarden te werken aan zijn toekomst. Wat dan niet helpt is grote druk van Europese en andere Strafhof-gezinde landen. Als men voor één ding allergisch is, dan is het daarvoor wel.”

Maar er is een belangrijk verschil. Het ICC vervolgt mensen ongeacht hun officiële functie. Ook zittende staatshoofden. Het mogelijke Afrikaanse hof wil daar niet aan: zolang iemand is functie is, geniet hij of zij immuniteit. Pas bij aftreden kan er vervolgd worden. “Dan kunnen misdadigers als Al-Bashir vrij rondreizen door heel Afrika, zolang ze president zijn.”

Update 26-10-2016, 14.35u

Gambia gaf vandaag te kennen óók uit te willen treden. Volgens Van Genugten verandert dat nog niet veel.

_Advertentie.