Opening Academisch Jaar

Elke maand plaatst projectleider Academisch Erfgoed Pieter Siebers kenmerkende gebeurtenissen, personen, gebouwen of objecten in historisch perspectief. Deze keer: de opening van het Academisch Jaar 2018.

Elk jaar vindt op de eerste maandag in september de opening van het Academisch jaar plaats. Je zou het ook het begin van het schooljaar kunnen noemen, maar die term wordt op universiteiten een beetje ongepast gevonden. Leraren heten er docenten, de ceremoniemeester die het academisch jaar opent heet pedel en de ruimte waarin die opening plaatsvindt de aula. Begrippen die uit het Latijn afkomstig zijn, en die verraden dat de universiteit hecht aan tradities.

De opening van het academisch jaar is zo’n traditie. Er worden redes uitgesproken, de hoogleraren komen in toga, er wordt een kort dankgebed uitgesproken en er is tegenwoordig een spreker van formaat. Dit jaar is dat de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Van Engelshoven, die zich buigt over de prangende vraag hoe studenten het meeste uit hun opleiding en studietijd kunnen halen.

Stokje doorgeven

Dat een minister – of een andere spreker van buiten – het academisch jaar opent, is een traditie, maar een die sinds 1970 bestaat. Tot die tijd werd de universiteit bestuurd door een curatorium – enigszins vergelijkbaar met het huidige College van Bestuur – en de senaat. Daarin waren alle hoogleraren vertegenwoordigd, vandaar dat die bestuurlijke constructie nog wel eens wordt aangeduid als ‘professorenuniversiteit’. Elk jaar was een andere professor aan de beurt om rector te zijn en de opening van het academisch jaar was bedoeld om het stokje over te geven, volgens een strikt protocol.

Om daarvan een beeld krijgen nemen we het academisch jaar 1933-1934. De opening vond toen plaats op de derde maandag in september – de zomervakantie duurde wat langer. De universiteit was nog in de binnenstad gevestigd, op de plek waar zich nu de tuin van Interpolis bevindt. In de studiegids van dat jaar lezen we over het verloop van de dag het volgende: “Des morgens wordt een plechtige H. Mis (H. staat voor ‘heilige’, PS) opgedragen in de St. Jozefskerk (Heuvel), welke volgens art. 5 van het reglement officiëel wordt bijgewoond door de hoogleraren in ambtsgewaad, door docenten, studenten en beambten. In den namiddag om 4 uur brengt de Rector Magnificus verslag uit over het afgeloopen studiejaar en draagt het rectoraat aan zijn opvolger over.De opening van het Academisch Jaar in 2014. Toenmalig rector magnificus Philip Eijlander kondigt de komst aan van de Jheronymus Academy of Data Science (JADS), een initiatief van de universiteiten van Tilburg en Eindhoven. 

Studentenacties

Het verslag van de rector begon met de personele mededelingen, tegenwoordig worden de overledenen herinnerd in de nieuwjaarsrede. In 1970 nog werd door rector magnificus Scheffer ook stil gestaan bij mensen die afscheid namen van de universiteit, maar dat was in de dagen dat de universiteit niet meer dan 3000 studenten telde. Scheffer keek terug op een memorabel jaar, waarin de universiteit was bezet door studenten die meer inspraak wilden. Na de bezetting in april ‘69 volgden ‘collegestoringen’ en andere vormen van verzet. Vijf kantjes tekst had Scheffer nodig om in zijn openingsrede de studentenacties te behandelen, het onderwijs moest het stellen met anderhalve pagina.

Hoe omstreden ook, acties als deze stonden aan de wieg van Wet Universitaire Bestuurshervorming in 1971. Curatorium en senaat verdwenen, daarvoor in de plaats kwamen een College van Bestuur en een gekozen universiteitsraad – mét studenten. Sindsdien is de zittingstermijn van bestuurders vier jaar en is de opening van het academisch jaar van karakter veranderd. Het begin is onveranderd, als de pedel ‘het cortège’ roept als de hoogleraren binnenkomen, maar verder… De kerk wordt zelden nog bezocht, zowel de voorzitter als de rector voeren nu het woord en een gastspreker houdt de universiteit een spiegel voor. Tevens worden er prijzen uitgereikt – in 2018 voor de meest ondernemende student.

Het glas heffen

De openingsplechtigheid wil ook nog wel eens gebruikt worden om kritiek te spuien. Vooral kabinetten die zich al te zeer willen bemoeien met universiteitsbeleid of die plannen hebben om te bezuinigen op het hoger onderwijs worden vanaf de universitaire kansel bestraffend toegesproken. Het einde van de opening – die vaak ruim anderhalf uur duurt – is overigens onveranderd: men heft met elkaar het glas. Op weer een goed academisch jaar!

Pieter Siebers is kunsthistoricus en verantwoordelijk voor het academisch erfgoed van Tilburg University. Hij is verbonden aan de divisie Executive Services en schreef onder de meer de Kleine encyclopedie – Tilburg University 1927-2017, waarin heden en verleden van de instelling worden belicht. Hij ontwikkelt momenteel een erfgoedportaal, dat toegang zal bieden tot onder meer de archieven en collecties van de instelling.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.