Bitcoin en blockchain: de cryptorevolutie is niet te stoppen, maar waar gaat het naartoe?

Bitcoin verbreekt weer records en ook andere digitale munten schieten de lucht in. Zelfs grote bedrijven stappen in. Cryptocurrencies zijn terug van weggeweest. Wat zijn de ontwikkelingen in deze overspannen sector en wat belooft de technologie erachter nog meer?

Net als je denkt dat het voorbij is, begint het opnieuw. Na de crash van 2018 is de cryptomarkt opgekrabbeld. Bitcoin heeft de vorige recordkoers overtroffen en andere cryptocurrencies volgden. Er stappen allerlei partijen in en er zijn nieuwe toepassingen. Het is meer dan een bubbel: cryptocurrencies kunnen overgewaardeerd zijn, maar de technologie achter, de blockchain, die is hier om te blijven.

Experts die zich erin verdiepen, zijn het al snel met elkaar eens. Blockchain is een revolutionaire technologie, een nieuwe manier om dingen met elkaar te regelen. Voor bedrijven, maar zeker ook voor de maatschappij. We zijn eraan gewend geraakt dat de bank ons geld beheert, de belastingdienst toeslagen regelt en het kadaster bijhoudt van wie welk huis is. Als een partij afspraken niet nakomt, beslist de rechter uiteindelijk hoe het zit.

“Deze instellingen hebben best wat macht,” zegt Peter Slagter, host bij de BNR Cryptocast en medeoprichter van kennisplatform LekkerCryptisch. Terwijl bekend is hoe ondoorzichtig en zelfs onbetrouwbaar instituties kunnen zijn. En hoeveel maatschappelijke schade ze daarmee aanrichten.

De bank die een rekening blokkeert omdat ze zich niet kan vinden in een bedrijfsmodel, de belastingdienst die discrimineert en grote bedragen terugvordert van gezinnen, een tegenpartij die niet betaalt zoals afgesproken waardoor een faillissement dreigt. Met blockchains kan dit allemaal verleden tijd zijn.

Een gedeeld grootboek

Niet een handjevol centrale partijen beheert de registers met saldo’s en eigendomsrechten, maar decentrale (en transparante) netwerken waaraan iedereen kan deelnemen. Data wordt niet op één centraal punt bijgehouden, maar op vele punten, het is voor iedereen inzichtelijk, en niemand kan eenzijdig wijzigingen doorvoeren.

Blokje voor informatieblokje wordt cryptografisch aan elkaar geregen (vandaar de naam, blockchain) tot een gedeeld grootboek. Niet door belangrijke mannetjes, maar door computerkracht.

Er is geen handdruk meer nodig, of een krabbel op papier. Ook hoef je niet meer te hopen dat een ander afspraken nakomt. Die worden vastgelegd in computercode en uitgevoerd zodra dat de bedoeling is. Meteen bij een overboeking, of bijvoorbeeld als een dienst is geleverd. Vergeet troebele besluitvorming, voortaan is alles helder.

Digitale goudkoorts

Tot zover de theorie. Hoe ontwikkelen blockchains zich, wat valt op? Op eerste blik vooral grote koersschommelingen en een enorme gretigheid en roekeloosheid. Digitale goudkoorts herleeft.

Veel (vooral jonge) mensen stappen in, meestal zonder precies te weten waarin, maar bewapend met hoop. Crypto heeft de toekomst, daar wil je aan meedoen. Een investering kan in een dag halveren, of erger, maar kan ook tien keer zoveel waard worden.

‘Het is geweldig dat je veel dingen kan uitproberen’

Hoogleraar Privaatrecht Eric Tjong Tjin Tai

De groei zet door. De totale marktwaarde is inmiddels dik twee biljoen euro en er zijn al zo’n tienduizend cryptocurrencies. Een greep: Dogecoin, Penguin Finance, Skycoin, MoonBoobs, Magic Internet Money. Zijn dit projecten die alles gaan veranderen? Kleine kans. Er wordt vooral geprofiteerd van de hype.

Toepassingen, daadwerkelijke resultaten, vraag naar een product? Vaak is het er nog niet. Er is een gelikte website en soms een prototype of basaal product. Dan kan het balletje al gaan rollen. Als genoeg mensen instappen, stijgt de koers vanzelf, waardoor er nog meer instappen. “Mensen houden van gokken,” zegt hoogleraar Privaatrecht Eric Tjong Tjin Tai. “Maar denk niet dat er iets achter zit. Er zijn veel scams.”

Experimenteren

Het hoort er ook wel een beetje bij. Innovaties gaan vaker gepaard met een hausse. Dat was ook zo bij de opkomst van het internet, dat de maatschappij tot in de haarvaten heeft veranderd. “Ik ben kritisch over de hype en gekke dingen,” zegt Tjong Tjin Tai, “maar het is geweldig dat je veel dingen kan uitproberen, zo is de kans groter dat er iets positiefs uitkomt.” Dat ziet bijzonder hoogleraar Financiële Markt Infrastructuren Ron Berndsen ook zo: “Het is één groot experiment.”

En het is niet allemaal onzin. Er zijn ontwikkelaars met serieuze bedoelingen en er gebeuren interessante dingen. Het is alleen nog moeilijk winnaars aanwijzen. Wat onzinnig lijkt, kan een ontdekking zijn. Wat vandaag geprezen wordt, kan morgen een bevlieging blijken. Toch is er al wel iets over te zeggen. Twee cryptocurrencies steken met kop en schouders boven de rest uit: bitcoin en ethereum.

Een overheid die gekke dingen doet

Het begon allemaal met een idee, in 2008. Een elektronisch geldsysteem tussen mensen onderling, waar geen bank of overheid aan te pas komt. Dat doel dient bitcoin nog steeds, de eerste succesvolle cryptomunt. Het is prijzig om te versturen, al zijn daar oplossingen voor, maar in sommige landen is het een uitkomst. “Het is sneller dan de post,” zegt Tjong Tjin Tai. En restricties aan het betalingsverkeer zijn ermee te omzeilen.

Berndsen wijst ook op hyperinflatie. Waar een overheidsmunt keldert, kan bitcoin een veilige haven zijn. “Het kan zelfs in waarde toenemen. Maar in Nederland of de EU hebben we daar niet mee te maken.” Hier zijn de dingen wel goed geregeld, is het idee.

‘Bitcoin is een neutraal geldsysteem’

Crypto-expert Peter Slagter

Dus heeft het in Nederland bijvoorbeeld geen toegevoegde waarde om het kadaster op een blockchain te zetten, zegt Tjong Tjin Tai, die er onderzoek naar deed voor het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

“Mensen die denken dat blockchains geweldig zijn voor het kadaster, gaan vaak uit van de situatie dat een overheid gekke dingen doet. Dan kan ik me het voordeel wel voorstellen.” Maar gaat een onbetrouwbare overheid zich wel houden aan afspraken over huizen die gemaakt zijn op een blockchain? “Er zit een soort naïviteit in, de koppeling met de menselijke werkelijkheid ontbreekt.”

Netwerkeffecten

Naïviteit of niet, het is onmiskenbaar dat bitcoin in waarde toeneemt, al meer dan tien jaar. Hoe komt dat? Slagter denkt dat netwerkeffecten een grote rol spelen. “Stel dat je de enige bent met een auto. Je kan sneller afstanden afleggen, dat heeft waarde. Maar als iedereen een auto heeft, is jouw auto ook meer waard. Dan is er namelijk reden om infrastructuur aan te leggen. Wegen, benzinestations, parkeerplaatsen.”

Bitcoin heeft ook netwerkeffecten: het gebruik neemt toe en er zijn beurzen, platforms en betaalautomaten. Maar is de cryptomunt, die inmiddels meer dan een halve ton waard is, duur of goedkoop? Slagter: “Wie het weet mag het zeggen. De prijs is de som van alle redenen waarom iemand iets met bitcoin doet.” Sparen, speculeren, beleggen, ermee betalen, het gebruiken als onderpand. Het kan allemaal, “op een neutraal geldsysteem.”

Berndsen plaatst de koersbewegingen in een breder kader. “De rente is ontzettend laag, we hebben een grote financiële crisis gehad, een gezondheidscrisis eroverheen, iedereen is op zoek naar rendement.” Er is een hoop geld terechtgekomen in huizen, aandelen en ook in crypto.

Bitcoin is digitaal goud

Wat sterk toeneemt, is het idee dat de grootste cryptomunt vooral een belegging is. Bitcoin? Dat is digitaal goud. Bij de hoogleraren stuit het beeld op weerstand. “Pokemonkaarten ga je toch ook niet beschouwen als papieren goud? Terwijl het best een goede investering kan zijn,’ zegt Tjong Tjin Tai. “Goud heeft intrinsieke waarde, is de gedachte. Bitcoin heeft dat niet. Het is een soort digitaal postzegels verzamelen.”

Ook Ron Berndsen is sceptisch. “Bitcoin heeft alleen waarde omdat anderen het eraan toekennen, dat is een zwakke basis. Bij goud heb je iets concreets achter de hand. Iets wat puur digitaal is en geen ander doel heeft, is in mijn ogen heel kunstmatig. Waarom zou je daar veel geld voor willen betalen?”

Berndsen, die jarenlang bij De Nederlandsche Bank werkte als hoofd van de afdeling Markt Infrastructuur Beleid, ziet wel dat er een infrastructuur is ontstaan en dat grote bedrijven instappen. “Dat heeft voor meer kredietwaardigheid gezorgd.”

En bitcoin is niet het enige waarbij je vragen kan stellen over de waarde. Wat bijvoorbeeld te denken van briefgeld? “Er staat een mooi plaatje op en een watermerk, maar het stelt op zichzelf niets voor. Het vertrouwen erin is het belangrijkste. Als er vertrouwen in bitcoin blijkt te zijn, zou dat kunnen standhouden.”

“Goud staat al duizenden jaren bekend als schaars, daar komt de waarde vandaan, niet van de toepassing,” zegt Peter Slagter, ook auteur van het boek Ons geld is stuk: En waarom bitcoin de oplossing is, dat net is verschenen. “Het moet gedolven worden en groeit met een paar procent per jaar.”

Bitcoin is volgens de crypto-expert nog schaarser, met maximaal eenentwintig miljoen coins, het is makkelijk op te delen, kan snel verplaatst worden en het is eenvoudig om te bewijzen dat het echt is. “Bitcoin is schaars en veegt de nadelen van goud van tafel.” De digitale munt past ook goed bij een wereld die in toenemend tempo digitaliseert.

Serieuze spelers

Het vertrouwen in crypto neemt toe, ook bij grote bedrijven. Het Amerikaanse techbedrijf MicroStrategy heeft voor zo’n vijf miljard dollar aan bitcoin op de balans staan, Tesla volgt met een bescheiden anderhalf miljard, Amerikaanse PayPal gebruikers kunnen cryptos op hun account houden, de grootbank J.P. Morgan komt na een felle anti-crypto koers met een eigen munt en er is zelfs een land, El Salvador, dat bitcoin als wettig betaalmiddel heeft erkend.

Slagter ziet dat het tij begint te keren: “In het begin werd bitcoin vooral gezien als iets voor criminelen, het zou nooit wat worden, toen werd het gek internetgeld, een bubbel, en nu zie je dat er serieuze spelers zijn die er iets in zien.”

Op ethereum gebeurt het

De onbetwiste nummer twee van de markt is ethereum, dat sinds 2015 verdergaat waar bitcoin begon. Op ethereum draaien smart contracts, slimme contracten, en daar kan op geprogrammeerd worden. Allerlei afspraken en (bedrijfs)processen kunnen erop worden vastgelegd. Hier ontstaan mogelijkheden.

Bedrijven kunnen “onderling accepteren dat de blockchain de werkelijkheid weergeeft,” zegt Tjong Tjin Tai, zelfs als ze elkaar niet helemaal vertrouwen. Want niemand kan eenzijdig met de data rommelen. “Voor de internationale handel, waar je ver van elkaar zit en weinig aan rechtshandhaving hebt, werkt dit goed.”

Bedrijven en kantoren als Microsoft, IBM en Ernst & Young onderzoeken hoe ze ethereum kunnen gebruiken. Het belooft een efficiëntieslag. Er zijn bijvoorbeeld minder advocaten en accountants nodig om de boeken en contracten te controleren. Die controle zit bij blockchains ingebouwd, zegt Berndsen. “Het heeft grote voordelen vergeleken met de hele papierwinkel die we op elkaar loslaten. Blockchains zijn de infrastructuur van de toekomst.”

‘In de zakenwereld wil je weten met wie je van doen hebt’

Hoogleraar Financiële Markt Infrastructuren Ron Berndsen

Al maakt Berndsen wel een onderscheid tussen de techniek, de blockchain, en de cryptocurrencies die er vaak aan gekoppeld zijn. Ethereum is een openbaar, anoniem netwerk met een eigen cryptomunt waarvan de waarde flink schommelt. Berndsen ziet meer in besloten blockchains, waar speculatie geen rol speelt en alleen bepaalde partijen toegang hebben. “In de zakenwereld wil je weten met wie je van doen hebt. Of je leveranciers en crediteuren goed zijn voor hun geld.”

Uiteindelijk hebben blockchains bredere toepassingsmogelijkheden. Medische gegevens, persoonlijke data – het zou door burgers zelf beheerd kunnen worden. Zodat een zorgverlener alleen toegang heeft tot medische data zolang je onder behandeling bent, of een bedrijf alleen tijdelijk persoonsgegevens kan inzien.

En de mogelijkheden strekken veel verder. Maar wat gebeurt er nu? Wat zijn de eerste toepassingen van blockchains, en wat laten ze zien? Hoewel er allerlei concurrenten opkomen, is het duidelijk dat ethereum na bitcoin de grootste netwerkeffecten heeft. Daar vinden de innovaties plaats. We lichten er twee uit: decentralized finance en non-fungible tokens.

Zelf je geld beheren

“Wat bitcoin doet met geld, dat probeert ethereum te doen met andere financiële producten. Hypotheken, verzekeringen, alles dat je kent proberen ze op basis van contracten en programmacode te organiseren,” zegt Slagter. En dat lukt al aardig. Handelen, lenen en uitlenen zonder tussenkomst van een derde partij? Het is de normaalste zaak van de (crypto)wereld en het heeft een naam: decentralized finance (DeFi).

Wat er bijzonder is aan DeFi? Je hoeft geen bankrekening te openen, hoeft je niet eens te identificeren, je kan vrijwel meteen aan de slag. Op ethereum draaien smart contract-protocollen zoals Uniswap en Aave. Je kunt er nieuwe cryptocurrencies kopen voordat de grote jongens alles hebben weggekaapt, en krijgt er een hogere rente dan op je bankrekening. Het biedt mogelijkheden, en vrijheid.

Miljoenen voor profielplaatjes

Iets raadselachtiger is het volgende. Wat hebben financiële dienstverlener Visa en rapper Snoop Dogg met elkaar gemeen? Ze hebben tenminste één CryptoPunk gekocht, een uniek karakter uit een collectie van 10.000. In 2017 kon de liefhebber ze gratis van het ethereum-netwerk plukken, vier jaar later worden er tonnen voor neergelegd, oplopend tot twaalf miljoen voor CryptoPunk 7523, een alien met een mondkapje. “Voor profielplaatjes.” Slagter lacht, vind het toch wat onwerkelijk.

CryptoPunks zijn een van de succesvolste non-fungible tokens (NFT’s). Ze zijn niet-fungibel, niet vervangbaar, maar uniek zoals ieder schilderij van Rembrandt dat is. Er is maar één De Nachtwacht en er is maar één CryptoPunk 7523.

De afbeelding zelf kan iedereen opslaan, net zoals iedereen een foto kan maken van een schilderij. Maar het eigendom, dat ligt ergens anders, in dit geval op de blockchain.

“Wat zijn we nou eigenlijk aan het verhandelen?” vraagt Ron Berndsen zich af. “Rechten op een plaatje, maar wat heb je dan?” Eric Tjong Tjin Tai: “Het is gecreëerde schaarste, wat niet wil zeggen dat het onzin is. Het heeft waarde omdat mensen het accepteren.”

Het toepassingsgebied van NFT’s is breder. Ook muziek, auteursrechten en foto’s kunnen ermee van eigenaar wisselen, zegt Slagter. Het gaat vooral om macht, die komt meer te liggen bij consumenten en artiesten, in plaats van veilinghuizen en platformen als YouTube, die anders een (groot) deel van de koek opeisen. De dj Justin Blau verkocht bijvoorbeeld al originele muziek direct aan fans.

Digitale sleutels en andere drempels

Blockchains kunnen veel drempels wegnemen, maar werpen ze ook op. Het is nog vrij ingewikkeld (en duur) om direct op het ethereum-netwerk te handelen. Het is ook niet zonder risico’s. Raak je je digitale sleutel kwijt, dan kan je niet meer bij je munten. En slimme contracten zijn niet waterdicht. Soms hebben ontwikkelaars meer mogelijkheden dan gedacht, of zit er een foutje in. Dit jaar gingen hackers er al vandoor met honderden miljoenen.

Eigenlijk, zegt Tjong Tjin Tai, zijn smart contracts heel ingewikkelde snoepautomaten. Soms lopen ze vast en komt het snoepje er niet uit, maar nu is niemand die kan helpen. Dat kan gekke situaties opleveren. Wat als het kadaster op de blockchain staat, en iemand is zijn of haar digitale sleutel kwijt? “Dan heb je een huis, en kan je het niet meer overdragen. Dat is op z’n zachts gezegd onwenselijk.”

Het verbaast de jurist dat mensen er enorme bedragen instoppen. “In de IT wordt al decennia gezegd: er bestaat geen foutvrije software. Waarom zou dat met smart contracts anders zijn?” Een schadevergoeding als het misgaat? Zie de verantwoordelijke maar eens te vinden. “Blockchains zijn goedkoper, maar je krijgt minder. Je bent beperkter in je mogelijkheden.”

Het energieverbruik is ook een dingetje. Ethereum stapt over naar een ander model, maar voor bitcoin moet een groot aantal computers (of eigenlijk videokaarten) ingewikkelde berekeningen oplossen, om de blockchain draaiende te houden. Dat kost nogal wat watt. “Het verbruik van energie voor een volkomen zinloos doel, dat is waanzin,” zegt Tjong Tjin Tai.

Maar is het wel zo zinloos, vraagt Slagter. Eigenlijk, vindt hij, zou de discussie daar over moeten gaan. Wat is bitcoin en wat voegt het toe? “Technologische innovaties gaan samen met een stijging van het energieverbruik.” We hebben bijvoorbeeld ook de overstap gemaakt van videobanden naar streaming en van paard en wagen naar de auto. “Als samenleving zeggen we dan: het is oké dat we meer energie verbruiken, want we lossen er dingen mee op.”

De zoektocht naar zinvolle applicaties

De technologie is revolutionair, de eerste toepassingen draaien, maar de markt moet nog schakelen van gekte naar realiteit. Wanneer zijn blockchains overal? “Als je ziet hoe snel het internet gaat, denk ik niet dat het nog tien jaar duurt,” zegt Tjong Tjin Tai. Hoewel hij de ontwikkelingen kritisch volgt, ziet hij de potentie van “nieuwe samenwerkingsvormen. Zonder dat je elkaar kent, met toch bepaalde garanties.”

Blockchains gaan niet meer weg. Gaat iedereen cryptocurrencies inslaan, wordt bitcoin ooit een miljoen waard, is dit het einde van overheidsgeld? Hoe groot de stap wordt, valt te bezien. “We moeten blockchain koppelen aan echte problemen,” vindt Tjong Tjin Tai. “De zoektocht naar zinvolle applicaties gaat onverminderd door,” zegt Berndsen. Slagter is optimistisch: “Waarschijnlijk hebben we pas het begin gezien.”

_Advertentie.