De crimineel kan er niks aan doen

Maakt het brein de misdadiger? Dat was de centrale vraag tijdens een symposium van ELSA en Academic Forum.

Dagvoorzitter Eric-Jan Broers trapt de lezing af met een stap terug in de geschiedenis. Vooraanstaand psycholoog Cesare Lombroso stelde in de negentiende eeuw dat criminelen bepaalde ‘slechte genen’ met zich meedroegen. Ook aan het uiterlijk zou je kunnen afleiden of iemand criminele neigingen had. Lombroso’s tijdgenoot Gabriel Tarde gooide het over een andere boeg: het milieu waarin je opgroeit, zou bepalen of je het slechte pad op zou gaan. Over een ding waren de twee psychologen het wel eens: de crimineel zelf kon er niets aan doen dat hij was zoals hij was. Had deze dan geen vrije wil?

Die vraag ligt in handen van de eerste spreker: Jan Verplaetse, moraalfilosoof en neurowetenschapper aan de Universiteit van Gent. Hij vertelt ons over objectieve keuzevrijheid. De vragen hierbij zijn of je in een bepaalde situatie anders kunt handelen en of je ook controle hebt over die keuze. Volgens hem bestaat de vrije wil niet en ligt alles dus eigenlijk al vast.

De tweede spreker is forensisch psychiater Robbert-Jan Verkes. Volgens hem moet het recht niet vergelding als doel hebben, maar dient de veiligheid van de samenleving voorop te staan. Uit zijn verhaal blijkt dat psychopaten een aandoening hebben waardoor de vrije wil wordt beperkt. Bepaalde afwijkingen in de hersenen zorgen ervoor dat ze niet leren van andermans fouten en erg gevoelig zijn voor het eigen gewin.

Sylco Hoppenbrouwers vertelt als derde spreker over zijn promotieonderzoek in Canada waarvoor hij de hersenen van criminele psychopaten bestudeerde. Via een checklist laat hij zien welke eigenschappen veel voorkomen bij psychopaten.

Na de pauze komt Alex Harteveld aan het woord, advocaat generaal sector strafrecht bij de Hoge Raad. Hij vertelt dat het strafrecht voor meer dan de helft eigenlijk helemaal niet geïnteresseerd is in de dader, maar dat het gepleegde feit centraal staat. Het begrip ‘vrije wil’ speelt vooral een rol bij de subjectieve omstandigheden van specifieke delicten, zoals moord. De psychische stoornis die iemand heeft staat alleen in de weg als ieder inzicht in handelen ontbreekt. Daarmee komt het dus lang niet in elke strafzaak aan bod.

We eindigen de middag met een discussie tussen de verschillende sprekers waarbij het publiek vragen kan stellen. Daar wordt gretig gebruik van gemaakt. Duidelijk wordt dat de filosofie, neurowetenschappen en het recht nog ver van elkaar afstaan.

_Advertentie.