Zwart of niet? Wat te doen met onze Piet?

We waren een weekje afgeleid door Amerikaanse verkiezingsperikelen, maar vanaf vandaag gaan we weer lekker focussen op Nederland. De Sint komt aan. En zijn Pietjes komen mee. En wat voor een Pietjes? Tja, daarover vechten we elkaar de tent uit. De Socioloog des Vaderlands bespreekt hieronder waarom dat zo is.

roetpietveegpietnieuwepietzwartepiet

Veel mensen maken zich de laatste jaren druk over het uiterlijk van Zwarte Piet. De voorstanders van het aanpassen van Zwarte Piet beroepen zich op het kwetsende karakter van de knecht van Sinterklaas. De tegenstanders van het aanpassen beroepen zich op de verankering van Zwarte Piet in de Nederlandse cultuur. Het debat is op zijn zachts gezegd aan het ontsporen. En hoe! Het collectief Kick Out Zwarte Piet heeft aangekondigd vandaag te zullen protesteren bij de intocht in Maassluis. En oh, happy happy joy joy, ook de Nederlandse Volksunie wil graag langskomen. De bevoegde instanties in Maassluis schroeven de beveiliging maar wat op met een heuse noodverordening.  Inmiddels roept premier Rutte iedereen op om normaal te doen, maar dat loopt natuurlijk gierend uit de hand. Want over deze maatschappelijke kwestie lopen de meningen zo verschrikkelijk uiteen. Kijk anders eventjes naar de figuur uit de scriptie van de Tilburgse Sociologie studente (N. Santbergen) die vorig jaar onderzocht hoe mensen aankijken tegen het aanpassen van de knecht:

ns

De achtergrond van dit conflict is de manier waarop verschillende groepen in de samenleving aankijken tegen cultuur. Aan de ene kant zijn er mensen die denken dat cultuur veranderen kan. ‘Het is een sociale constructie. Overal op de wereld denkt men anders. Ook binnen Nederland verandert wat men denkt over kwesties constant, dus waarom niet gewoon weer een beetje door veranderen?’, zo relativeert men binnen deze groep. Aan de andere kant zijn er absolutisten. Zij denken juist dat cultuur onveranderlijk is. ‘Het is vaststaand. Onze cultuur biedt een rotsvast ankerpunt in een wereld waarin veel onzeker is. Onze cultuur is trouwens ook overduidelijk beter dan alle overige culturen. We hebben jaren lang gestreden voor onze verworvenheden, en dat laten we ons niet afpakken!’, zo verabsoluteert men binnen deze groep.

Deze culturele wereldbeelden zijn behoorlijk onverenigbaar, en informeren naast je mening over Zwarte Piet ook bijvoorbeeld naar je denkbeelden over democratie. Alwaar de absolutisten denken dat de meerderheid altijd de baas moet zijn. Het onderzoek van De Telegraaf dat laat zien dat 75% van de Nederlanders vindt dat Zwarte Piet zijn uiterlijk beschermd moet worden is dan ook behoorlijk populair in deze kringen. Maar simpelweg zeggen dat de meerderheid de baas is, vinden de relativisten weer onbevredigend. Waarom alleen maar luisteren naar een groep die nu toevallig de meerderheid heeft, terwijl het later wellicht verandert? De minderheid heeft ook rechten. Zij stellen, samen met Ascher bijvoorbeeld, dat we daarom ook moeten denken aan de wensen van de minderheid. Wat natuurlijk met hoon wordt ontvangen door de absolutistische meerderheid.

De vraag rijst of we dit culturele conflict nog kunnen oplossen. Mijn pessimistische opvatting deze morgen is nee! En daarvoor heb ik twee redenen. Ten eerste, laat veel politiek sociologisch onderzoek zien dat cultuur een steeds pregnantere sociale kwestie aan het worden is in het Westen. De voornaamste kwesties waar we ons vroeger druk over maakten waren religieus-moreel en economisch van aard. Door de massale secularisatie die plaatsvond in Nederland zijn we moreel progressiever geworden. Daarover verschillen we niet meer zoveel van mening. Economische thema’s blijven van belang, maar inmiddels zien we overal in het Westen dat mensen lijnrecht tegenover elkaar zijn komen te staan over culturele kwesties zoals de vraag of we gastvrij moesten zijn tegenover immigranten. Dit culturele conflict is de centrale nieuwe scheidslijn in vele Westerse maatschappijen, en er lijkt maar geen eind te komen aan de culturele polarisatie. Verzoening zit er voorlopig niet in. In tegendeel, de toon van het debat verhardt.

Verzoening is al helemaal niet te verwachten, ten tweede, omdat de maatschappelijke leiders elkaar op dit punt ook lekker de tent uitvechten. In tijden van de verzuiling maakten we ook mee dat mensen met ogenschijnlijk onverzoenbare denkbeelden naast elkaar moesten leven. Maar toen, zo maakt het werk van Arend Lijphart duidelijk, werkten de maatschappelijke elites lekker met elkaar samen, en temden zo het maatschappelijke conflict. Nu is dat anders. Nu vechten politieke leiders van PVV en de VVD enerzijds, en GroenLinks en D66 anderzijds elkaar de tent uit. Nationalisme staat tegenover cosmopolitisme. Nostalgie tegenover vooruitgangsdenken. En cultuurabsolutisme tegenover relativisme. En de partijen kunnen niet door een deur op deze thema’s. Maar als zij dat niet kunnen, waarom zouden hun kiezers dat dan wel kunnen?

Nou goed, dit diepgewortelde culturele conflict houdt ons voorlopig nog wel bezig. Het Sintfeest is vandaag aan de beurt. En voor wie denkt dat we er dan (gelukkig) vanaf zijn, weet dan dat we ons vrijwel direct weer druk kunnen maken over de volgende kwestie: de nationale vuurwerktraditie. En daarna? Dan komt er vast wel weer wat anders (Europese integratie, vluchtelingen, Marokkanen, Polen, Oekraïne, kwesties te over). Er komt geen einde aan…

PA

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.