Wat de morele woede van #metoo ons leert

De #metoo-beweging gaat iedereen aan, stelt hoogleraar Maureen Sie in haar oratie. De massale woede leert dat er iets flink mis is. Maar we moeten niet doorschieten in te eenzijdig denken in termen van daders en slachtoffers.

“We leven in desoriënterende tijden,” stelt Maureen Sie vandaag in het slot van haar inaugurale rede ‘We feel, Therefore I am. The Role of Moral Sentiments in Disorienting Times‘ als hoogleraar Filosofie van moreel handelen. De moderne mens wordt geconfronteerd met vele en complexe uitdagingen en vragen. En het is niet eenvoudig uit te vinden hoe we op een goede (moreel verantwoorde) wijze moeten handelen, wie we moeten zijn, en hoe we moeten reageren op deze uitdagingen.

Morele emoties als wrok, dankbaarheid, verontwaardiging en bewondering gidsen ons volgens Sie door de wereld. Vanaf geboorte reageren we op anderen en reageren anderen op ons. Zo leren we wat we wel en niet kunnen verwachten en welke emotionele responsen wanneer gepast zijn. Als een kind tegen een volwassene botst en zich excuseert, leggen we het uit dat het de volwassene is die beter had moeten opletten. Botst een kind tegen een ander kind en wordt het boos, dan zeggen we tegen het kind dat het zelf beter op had moeten letten en excuses moet maken. Afkeurende morele emoties werken corrigerend, omdat vrijwel niemand ze tegen zich wil hebben. Door elkaar continu voor te houden wat onze waarden zijn, conditioneren we elkaar als het ware om het wenselijke te doen en het onwenselijke te laten. Daarnaast zorgen ze ervoor dat we voortdurend met elkaar in gesprek zijn over de principes, normen en waarden die onze samenleving reguleren en wanneer wij vinden dat die in het geding zijn.

Gedeelde waarden

Hoe belangrijk onze moreel emotionele reacties op elkaar zijn en hoe het mis kan gaan toont de metoo-beweging, zegt Sie drie dagen voor haar oratie in haar kamer in het Dante-gebouw. “Metoo wordt vaak ingestoken als het probleem dat er zoveel mensen zijn die zich misdragen, maar het probleem is ook dat mensen zich massaal niet uit durven te spreken over hun grenzen. En wanneer die met voeten worden getreden. Daardoor wordt de vrijheid en speelsheid in het seksuele domein ondermijnd.”

Het domein van seksuele aandacht en ontmoetingen is “complex en subtiel, waarbij speelsheid, aantrekkelijkheid, je terugtrekken, het uitzetten van grenzen en impliciete en expliciete communicatie cruciaal zijn.” Metoo heeft die wereld op z’n kop gezet. “En niet alleen voor daders en slachtoffers,” zegt Sie. “Mensen weten niet meer of ze in de kroeg een hand of het been van een meisje kunnen leggen. Of de ander het wel leuk vindt, dat je wat loopt te dollen.” En er zijn zoveel andere voorbeelden, waarbij mensen soms echt niet lijken te weten wat normaal en abnormaal is. “Een jongen die een meisje achterna fietst, omdat hij denkt dat ze aandacht leuk vindt. Iemand dronken voeren en mee in bed kletsen. De sletlijsten bij studentenverenigingen.”

“We moeten ons uitspreken. Reageren op elkaar”

Wat vinden we daar eigenlijk van als ouders, vrienden en omstanders? Met staren of wegkijken komen we niet meer weg. “Er moet op gereageerd worden. Niet in de media, maar in onze directe omgang met elkaar. Niet alleen moeten we het eens zijn over principes en waardes, deze moeten ook gecommuniceerd worden.” Als dat gebeurt, durven slachtoffers zich misschien wél uit te spreken. “Mensen moeten zich er zeker van gaan voelen dat ze grenzen kunnen trekken, dat die grenzen redelijk zijn en dat ze als slachtoffers van wangedrag, ook zo behandeld zullen worden.”

We hebben regels van het spel nodig, al vindt Sie niet dat we die moeten vastleggen in allerlei “protocollen, codes of conduct en wetten.” Juist als de morele emoties hun werk doen, kunnen we daarover met z’n allen onderhandelen en de details van onze morele kaarten samen invullen. 

Natuurlijk, er zijn grenzen nodig. “De verboden gebieden en steile kliffen moeten duidelijk worden gemarkeerd op de morele kaarten. Om het potentieel revolutionaire karakter van metoo niet verloren te laten gaan, moeten we duidelijk maken dat we ons serieus bekommeren om wederzijdse instemming. Dat we echt boos zijn als mensen die regel niet volgen en dat je altijd nee kan zeggen, hoe je ook gekleed bent.”

Tribal furies

Morele emoties hebben een keerzijde. Ze geven een gevoel van richting, zeker in ingewikkelde tijden. “Het is alsof je weet wat je ergens van moet vinden, wat er verkeerd is in de wereld. Het is verleidelijk je daarin vast te bijten, ook als je geen goed zich hebt op het grotere geheel. Maar geen van ons is perfect en weet precies waarom we iets vinden en welke psychologische mechanismes onze reacties beïnvloeden. De morele overtredingen waar we wel en niet op reageren zijn selectief, net als met wie we kiezen ons te identificeren en mee te voelen. En met wie niet. Het is belangrijk ons daarvan bewust te zijn.”

“Het is alsof je weet wat je ergens van moet vinden, wat er verkeerd is in de wereld”

Enig zelfkritisch vermogen is vereist. Anders kunnen er tribal furies worden ontketend die niet meer te houden zijn. Bepaalde groepen mensen kunnen daardoor onevenredig overladen worden met boosheid, verontwaardiging of afkeuring. Sie: “Geleid worden door onze morele emoties voelt soms gewoon erg lekker, vooral wanneer we ons gesteund voelen door een stam van gelijkgestemde mensen.” Want dat leert heftigheid en massaliteit van een hoop morele emoties in het publieke domein (waaronder #metoo) ons ook: voor de moderne mens geldt niet het Cartiaanse ‘Ik denk, dus ik ben’, maar ‘Wij voelen, dus ik ben.’

_Advertentie.