Sympathie voor Schrödinger

Ik heb medelijden met Schrödinger.

Ik denk dat ik deze uitspraak even uit moet leggen, maar eerst een korte opfrisser over Schrödinger. Of eigenlijk, een opfrisser over zijn kat. In een bekend gedachtenexperiment stelde Schrödinger zich een situatie voor waarin een kat in een doos werd opgesloten. De doos bevatte een vreemde combinatie voorwerpen: een klein beetje radioactief materiaal, een geigerteller en een flacon gifgas. Van het radioactief materiaal kon een atoom vervallen, maar dat kon net zo goed niet gebeuren. Als dit zou gebeuren, zou de kat sterven, doordat de geigerteller een hamertje op het flesje gifgas zou laten vallen. Omdat het experiment van buiten niet te observeren is, en er geen manier is om te weten of het wel of niet gebeurd is, is de kat levend én dood tot de doos wordt geopend. Althans, dat is hoe dit experiment vaak wordt geïnterpreteerd.

Het is je vergeven als de precieze setup van dit experiment je niet bekend voor komt. Schrödinger staat bij de meeste mensen namelijk toch vooral bekend als die eigenzinnige wetenschapper die zich afvroeg hoe een kat dood én levend kon zijn. Wanneer studenten op een niet-technische universiteit als de onze het over Schrödinger hebben, is dat doorgaans vooral een aanstellerige manier om een zekere mate van onzekerheid uit te drukken. Je kunt bijvoorbeeld thuis komen na een tentamen en verzuchten dat je het evengoed gehaald als niet gehaald kunt hebben. “Schrödingers tentamen.” Kun je dan verklaren, waarna je huisgenoten begrijpend knikken.

Dat je levenswerk vooral door studenten wordt gebruikt om intellectueel te klinken, is voor sommige wetenschappers misschien al een totale blamage, maar op zich geen reden om medelijden te hebben met een dode wetenschapper, toch? Wel dus. Arme oude Schrödinger is namelijk waarschijnlijk één van de meest onbegrepen zielen in de geschiedenis van de wetenschap. Dat is ineens heel logisch als je je herinnert dat Schrödinger zich bezig hield met kwantummechanica, wat eigenlijk niemand snapt. Ik ook niet.

Wat ik echter na het doorspitten van het internet wél begrijp, is dat Schrödinger zich met zijn gedachtenexperiment verzette tegen het idee dan een deeltje zich (om onmenselijk ingewikkelde redenen) in twee staten tegelijkertijd kan bevinden en enkel één staat ‘kiest’ op het moment dat het wordt geobserveerd. In zijn experiment verbond hij het lot van een kat (levend of dood) aan de staat van het radioactieve materiaal: hiervan kon een deeltje wél of niet vervallen, met gelijke kans. Wanneer niet geobserveerd, zou het deeltje, volgens het idee waar Schrödinger zich tegen verzette, zowel vervallen als niet vervallen zijn. Ergo; de kat zou levend én dood zijn.

“Schaakmat!”, riep Schrödinger (of zo stel ik het me dan voor), “Een kat kán niet levend of dood zijn, dus dit gedachtenexperiment maakt gewoon hartstikke duidelijk dat jullie rare idee niet kan. De wetten van het universum blijven intact!” (“Hoera!” Riep Einstein, die dit trouwens ook een stom idee vond).

Waar Schrödinger echter niet op gerekend had, was iets wat menig wetenschapper nu nog steeds hekelt: de interpretatie van wetenschappelijke onderzoeken door de massa. De analogie van de halfdode kat wekte de interesse van het brede niet-kwantummechanisch opgeleide publiek, die het verhaal van de zombiekat  met elkaar deelden. Het gevolg hiervan is dat het spottende voorbeeld, het reductio ad absurdum argument van Schrödinger, nu, decennia later, nog steeds serieus en verkeerd geïnterpreteerd wordt. Een beetje zoals dat je je hele leven wijdt aan het uitzoeken van één onderwerp en je vervolgens bekend staat om één grafiek, die ook nog eens verkeerd om staat afgedrukt in alle leerboeken.

Zoals de meeste tragische dingen in het leven, heeft het verhaal van Schrödinger echter wel één lichtpuntje. Tijdens het uitzoeken van deze hele kwestie kwam ik namelijk tot de ontdekking dat er op het internet een kleine maar gedreven groep quantumwetenschappers hard bezig is met het corrigeren van een decennialang-durend misverstand. Ze weten dat de meeste mensen waarschijnlijk nooit genoeg interesse zullen hebben in Schrödingers kat om hun webpagina’s vol uitleg te lezen, maar toch blijven ze de naam van Schrödinger zuiveren, één vraag per keer.

Misschien is dat het beste waar je uiteindelijk op kunt hopen: dat er na je dood nog een paar gedreven mensen zijn die zich inzetten voor jouw waarheid, ook al word je verder door iedereen verkeerd begrepen. Meneer Schrödinger; graag gedaan.

_Advertentie.