Liber Amicorum

Elke maand plaatst projectleider Academisch Erfgoed Pieter Siebers kenmerkende gebeurtenissen, personen, gebouwen of objecten in historisch perspectief. Deze keer: het liber amicorum.

In november verscheen een liber amicorum, gewijd aan een gerespecteerd instituut binnen de universiteit, de zogenoemde Tilburg University Society. Die bestaat tien jaar, en vandaar dat er een ruim 120 pagina’s tellend boekwerkje verscheen. Het is een liber amicorum van de moderne tijd, maar klassiek van opzet: het bevat vaak lovende bijdragen van collega’s, die soms niet schuwen om vooral hun eigen verdiensten voor het voetlicht te brengen.

Op universiteiten is het niet ongebruikelijk om bij het afscheid van geliefde of gelauwerde hoogleraren een vriendenboek te maken, in het Latijn: Liber Amicorum. Een goed gebruik, maar geen regel: voor zover na te gaan zijn op de Tilburgse universiteit bijna dertig van die vriendenboeken verschenen, terwijl het aantal hoogleraren – sinds de oprichting in 1927 – vele honderden bedraagt. Van de 28 in de UB getraceerde vriendenboeken verschenen er overigens 75% in de 21^e eeuw. En veruit de meeste vanuit de rechtenfaculteit, waar kennelijk de vriendschap meer bloeit dan op andere faculteiten – of men hecht er meer aan tradities, dat zou ook kunnen.

Voorloper van het poesiealbum

Het liber amicorum is ontstaan in de 16^e eeuw, in universitaire kringen. Dat blijkt uit het boekje Aan vrienden gewijd. Alba amicorum in de Koninklijke Bibliotheek, dat in 2012 verscheen bij het afscheid van conservator Kees Thomassen, die honderden van deze boekjes wist te verzamelen. Zo’n album amicorum ontstond op initiatief van hoogleraren en studenten, die collega’s en medestudenten een bijdrage lieten schrijven. Er was – ook toen al – een levendige internationale uitwisseling in Europa, en dat stimuleerde het aantal vriendenboeken met teksten van buitenlandse studenten – vaak in het Latijn.

Thomassen ziet het album amicorum als de voorganger van het liber amicorum, maar ook van het populaire poesiealbum, tot laat in de 20^e eeuw onder jonge meisjes geliefd om gedichtjes en illustraties van vriendinnetjes, vriendjes en familieleden te verzamelen. Maar dat gebruik is bijna uitgestorven, nu jongeren facebook, of andere sociale media tot hun beschikking hebben.

Haagse voetlicht

Het liber amicorum dat ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de Tilburg University Society verscheen is bij mijn weten het eerste dat gewijd is aan een instituut, zij het dat dat instituut onlosmakelijk verbonden is met de stichter ervan, prominent hoogleraar Sylvester Eijffinger. Die vindt dat het onderzoek van de Tilburgse universiteit beter voor het Haagse, politieke voetlicht kon worden gebracht. En zo geschiedde: sinds 2009 treffen politici, bedrijfsleven en wetenschappers elkaar in steeds wisselende samenstellingen, doorgaans in de Haagse Sociëteit De Witte.

Een groot deel van de sprekers tijdens die bijeenkomsten heeft een bijdrage geleverd aan het liber amicorum. Onder de 28 auteurs vooral Tilburgse wetenschappers, maar ook mensen als president Klaas Knot van de Nederlandsche Bank, bisschop Ad van Luyn, voormalig burgemeester van Tilburg Peter Noordanus en oud-wereldkampioen zwemmen Pieter van den Hoogenband. De kortste, maar meest kernachtige bijdrage is van de hand van Ben Knapen, oud-staatssecretaris van Buitenlandse Zaken. Die kent als hoofdredacteur van NRC en oud-correspondent voor die krant in Duitsland zijn klassiekers, waaronder Goethe: ‘In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister.” In minder dan 400 woorden wordt de idee dat economie een exacte wetenschap is gefileerd en wordt de voorwaarde waaronder Tilburg University Society succesvol kan zijn allervriendelijkst (het is tenslotte een liber amicorum) geschetst: “Dat functioneert slechts wanneer niemand aan tafel de wijsheid in pacht heeft en iedereen bereid is dilemma’s te delen.” Gevleugelde woorden, die de president van de society met instemming zal hebben gelezen.

_Advertentie.