Jantine Schuit: “Overal word je verleid om ongezonde keuzes te maken”

Jantine Schuit: “Overal word je verleid om ongezonde keuzes te maken”

In tijden van fitgirls, superfoods en voedingsgoeroes, lijkt een goede gezondheid iets dat simpelweg bereikt kan worden met doorzettingsvermogen en de gezonde keuzes maken. Dat afkomst, leefomgeving en inkomen flinke obstakels kunnen zijn op de weg naar een gezond leven, is niet nieuw. Toch wordt er nog te weinig met deze kennis gedaan, aldus hoogleraar en TSB- decaan Jantine Schuit. Dat kan en moet anders bepleitte zij in haar inaugurele rede. Te beginnen op de Tilburgse campus.

De universiteit is eind 2018 met het healthy campus project gestart, wat houdt dat in?

“In het kader van ‘practise what you preach’ willen we dat de campus meer gaat uitdagen tot een gezondere leefstijl. Make the healthy choice the easy choice. De thema’s die we belangrijk vinden zijn: gezondere voeding, minder roken en alcohol, meer bewegen en ontspannen. We doen op dit moment al een heleboel op de campus, maar dat is niet altijd even zichtbaar. Daarom gaan we nu eerst eens inventariseren wat er is. Daarna kijken we waar nog kansen liggen. Het doel is om de eerste healthy campus in Nederland te worden.”

Wat kunnen we de komende tijd verwachten?

“Ik wil bijvoorbeeld graag onderzoeken wat er in de kantine nog beter kan. Hoe kunnen we afspraken maken met de cateraar, zodat het aanbod gezonder wordt? Denk aan experimenteren met minder zout. Gezondere producten bij de kassa leggen, zodat mensen eerder geneigd zijn om dat mee te nemen. Meer plantaardig. Nu zijn de standaardbroodjes vaak worst of kaas, maar er zijn zoveel andere mogelijkheden. Bovendien hoeft dat ook helemaal niet altijd duurder te zijn. We gaan hierover met de bestaande cateraars in overleg en we hopen in de toekomst met nieuwe contracten hierover afspraken te kunnen maken.”

“Denk aan experimenteren met minder zout. Gezondere producten bij de kassa leggen en meer plantaardig.”

“Op het gebied van bewegen willen we meer gebruik maken van de unieke locatie van onze campus. Hoe kunnen we die prachtige omgeving beter inrichten en benutten? Na de inventarisatieperiode bekijken we welke nieuwe initiatieven we kunnen inzetten die bijdragen aan de healthy campus. Dat gaan we doen op basis van bevindingen uit onderzoek, dus evidence based, maar medewerkers en studenten mogen zelf ook met ideeën komen. De derde stap is communiceren wat we allemaal hebben, zodat mensen beter weten wat er is.

We willen tot slot het pakket aan initiatieven monitoren en evalueren, zodat we kunnen zien wat het oplevert en eventueel aanpassingen kunnen doen. Werk in uitvoering dus!”

We horen vaak ‘het kan wel wat gezonder’, maar wanneer leef je eigenlijk gezond?

“Allereerst is het belangrijk dat je niet teveel zit en regelmatig beweegt. Dat houdt in, dagelijks ongeveer 30 minuten matig intensief bewegen, zoals fietsen, stevig doorstappen, sporten maar ook tuinieren. Daarnaast moet je gezond eten, en gezond betekent gevarieerd volgens de richtlijnen van het voedingscentrum. Heel simpel gezegd, zoveel mogelijk plantaardig en minder dierlijk. Dat is niet alleen goed voor de gezondheid, maar voor het milieu en het dierenwelzijn.

Kijk, je mag af en toe heus genieten van ongezonde producten, maar het moet niet overheersen. Dus niet teveel zout, suiker en vet. Dat zijn zaken die, los van het aantal calorieën, bijdragen aan de chronische ziekten. Daar moet je op letten. Tot slot, niet roken, matig met alcohol en last but not least genoeg ontspanning, dat is ook heel belangrijk.”

Waarom is het zo moeilijk om je levensstijl te veranderen?

“We gaan er vaak ten onrechte vanuit dat mensen beslissingen nemen op basis van rationele argumenten. Veel vaker is ons gedrag echter onbewust en gebaseerd op gewenning. Overal word je verleid om ‘ongezonde’ keuzes te maken. Wanneer we door de stad fietsen zien en ruiken we de vele zoete en vette snacks. Op televisie en internet worden we overstelpt met advertenties. Daarnaast zijn we steeds minder gaan bewegen, omdat het ook minder hoeft. Onze kinderen brengen meer tijd door achter een beeldscherm dan in de buitenlucht.”

Afbeelding: pexels.com

Afbeelding: pexels.com

Je zou ook kunnen zeggen, het is aan jezelf of je wel of niet gezond wilt leven?

“Ik vind ook dat iedereen zelf die keus moet maken. Ik heb zelf een dochter die heel sportief is en eentje die dat helemaal niet is, dat kan. Iedereen mag dat zelf bepalen. Alleen neemt het aantal mensen met chronische ziekten steeds meer toe. Deze chronische ziekten, zoals hart-en vaatziekten, rugklachten, diabetes of kanker, worden voor een belangrijk deel door ongezonde leefstijl veroorzaakt. Bovendien leven mensen tegenwoordig veel langer met chronische ziekten omdat de medische zorg zoveel verbeterd is. Dat kost ons allemaal heel veel geld. Dan kun je wel zeggen ‘iedereen moet het zelf weten’, maar ondertussen stijgen de zorgkosten alsmaar. Ik geloof op dit moment zo’n 12 % van het bruto binnenlands product, maar de verwachting is dat dit in 2040 oploopt tot meer dan 16%. Op een gegeven moment kunnen we dat niet meer betalen, vooral als mensen meerdere ziekten tegelijk krijgen. Dan moeten we zorgkeuzes gaan maken. Dus als we op een of andere manier kunnen voorkomen dat we die chronische ziektes krijgen, of zo lang mogelijk kunnen uitstellen, dan is dat van groot maatschappelijk belang.”

Gezondheid is ook lang niet altijd je ‘eigen keuze’ vertelde u tijdens uw inaugurele rede.

“Klopt, er is meer dan alleen het kostenplaatje. Misschien nog wel het belangrijkste zijn de kinderen, zij kiezen er vaak niet bewust voor om ongezond leven. Soms groeien ze op in gezinnen waarbij het niet mogelijk is, of niet gewoon is, om voor gezonde opties te kiezen. Ze weten niet beter. Als je van kinds af aan niet leert dat je ook worteltjes en tomaatjes kunt eten, want dat wordt thuis niet gegeten, dan vind je dat op latere leeftijd ook niet lekker.

 “Als je van kinds af aan niet leert dat je ook worteltjes en tomaatjes kunt eten, dan vind je dat op latere leeftijd ook niet lekker.”

In sommige gezinnen hebben ouders weinig tijd of weinig geld. Bijvoorbeeld een alleenstaande moeder die veel moet werken om het hoofd boven water te houden. Doordat ze weinig tijd heeft om te koken is de keuze voor een diepvriespizza of andere samengestelde producten snel gemaakt. Die zijn qua prijs redelijk ok en ook qua energiedichtheid, dus je bent snel vol. Maar er zit wel heel veel zout en vet in en zijn absoluut niet gezond.”

Wat zijn de verschillen tussen een kind dat in een bevoorrecht gezin opgroeit en eentje die uit een minder welgesteld nest komt?

“Dan kan ik dicht bij huis blijven. Mijn eigen dochters groeien nu op in een bevoorrecht gezin met twee werkende ouders. Ikzelf ben in een arbeiderswijk opgegroeid. Mijn kinderen krijgen veel mogelijkheden. Al sinds heel jong stimuleer ik ze op verschillende manieren. Ze gaan op muziekles, ze sporten, ze kunnen op vakantie. Mijn man is voedingskundige, dus bij ons wordt heel bewust gegeten. Wij kunnen het betalen om ook bijzondere vruchten en groenten te eten. Daardoor hebben mijn dochters zoveel meer mogelijkheden om kennis te maken met allerlei zaken, die kinderen uit een lager sociaal milieu niet kennen.

Ik zat vroeger niet op een sportclub, heel even heb ik op gym gezeten. Maar ook nu zijn er veel kinderen die dat niet kunnen, want te duur. Dan gaat het niet alleen om de contributie, je moet ook de juiste sportschoenen en sportkleding hebben. Die kinderen willen er net als de anderen bijlopen. Dat kan al een reden zijn om minder te bewegen. Natuurlijk kunnen ze voetballen op straat, en gelukkig doen ze dat ook, maar je hebt buurten waar kinderen zich op straat onveilig voelen, die zitten de hele dag binnen achter de computer spelletjes te spelen. Ook zijn er buurten waar het verkeerstechnisch niet mogelijk is om veilig buiten te spelen.”

Jantine Schuit (foto: Dolph Cantrijn)

Jantine Schuit (foto: Dolph Cantrijn)

Uit onderzoek blijkt dat de verschillen al beginnen bij wel of geen borstvoeding?

“Baby’s die geboren worden in gezinnen met hoger opgeleide ouders, krijgen vaker en langer borstvoeding. Daar hebben ze hun leven lang profijt van, ze hebben een betere start. Uit onderzoek blijkt dat met de borst gevoede kinderen een kleinere kans hebben op infecties tijdens hun vroege kindertijd. Ook hebben ze gemiddeld gezien een hoger cognitief vermogen tijdens hun latere kindertijd en adolescentie. Bovendien ontwikkelen ze minder vaak obesitas.”

Het CBS berekende onlangs nog dat de gemiddelde levensverwachting voor 65-jarigen in Nederland alweer is gestegen. Het gaat toch goed met ons?

“Ja, we leven steeds langer met z’n allen. Maar de verschillen zijn groot in ons land. De levensverwachting van de hoog opgeleide Nederlander is 7 jaar hoger dan die van lager opgeleide landgenoten. Dat is al een enorm verschil en het beeld wordt nog erger als we kijken naar de gezonde levensverwachting. De gemiddelde gezonde levensverwachting is lager dan 60 jaar voor mannen en vrouwen met een lagere opleiding, terwijl deze hoger is dan 70 voor mensen met een hogere opleiding. Het verschil is 14 jaar.”

Wat moet er volgens u gebeuren?

“Sommige mensen maken ongezonde keuzes omdat ze het lekker vinden, soms is het een verslaving. Maar als het gaat over voeding of bewegen en mensen hebben van kinds af aan nooit ‘gezond gedrag’ aangeleerd, dan merk je dat ze dat ook niet zomaar oppakken. Mijn pleidooi is daarom, hoe kunnen we ervoor zorgen dat de gezonde keuze gemakkelijker wordt en hoe kunnen we hier al zo jong mogelijk mee beginnen? Dat kan door de hoeveelheid zout, suiker en vet in voedingsmiddelen te verlagen, maar ook door de omgeving anders in te richten. Waardoor je het mensen gemakkelijker maakt.”

Hoe maak je het mensen gemakkelijker?

“Door wijken anders in te richten. In sommige steden worden auto’s geweerd in de binnenstad, om de stad gezelliger en leefbaarder te maken. De consequentie is dat mensen vaker gaan wandelen of fietsen, in plaats van met de auto. Verder moet je mensen de gelegenheid bieden om gezonde keuzes te kunnen maken, door het betaalbaar te houden en dichtbij.

“Ik maak me er zorgen over dat vooral hoogopgeleiden profiteren en gezonder gaan leven. De kloof tussen arm en rijk, gezond en ziek wordt groter.”

Sociale cohesie is ook heel belangrijk. Zorgen dat er meer veiligheid en minder vuiligheid op straat is, waardoor kinderen makkelijker naar buiten kunnen. Op scholen hebben we programma’s waarbij kinderen leren koken en verschillende smaken leren proeven. Of gewoon standaard elke dag een halfuurtje buiten spelen en actief zijn. Het is goed om dat soort dingen op school aan te bieden, als het thuis lastig is.”

Ziet u de toekomst op het gebied van gezondheid voor iedereen hoopvol tegemoet?

“Ik maak me er zorgen over dat vooral hoogopgeleiden profiteren en gezonder gaan leven. De kloof tussen arm en rijk, gezond en ziek wordt groter. We moeten toe naar een integrale aanpak en als samenleving onze verantwoordelijkheid nemen. Dat kun je niet alleen als gezondheidssector, daar heb je andere partijen bij nodig. Armoedebeleid is bijvoorbeeld een taak voor het ministerie van sociale zaken, en ik vind dat er veel meer samengewerkt moet worden tussen het ministerie van volksgezondheid en sociale zaken. Armoede komt vaak door ongezondheid en ongezondheid komt door armoede. Gezondheid moet je niet los zien van de context, dat wordt bepaald door de context.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.