In het ziekenhuis is het ook voor psychologen alle hens aan dek

Het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis sleept zich door een ongekende crisis. In de frontlinie van die crisis bevinden zich niet alleen artsen en verpleegkundigen. Psychologen die in het ziekenhuis werken, zoals TiU-hoogleraar Jolanda de Vries en alumna Martje van der Wielen, staan voor een gewichtige taak: hun collega’s beschermen tegen de psychische impact van de coronapandemie.

Onder gewone omstandigheden behandelt gezondheidszorgpsycholoog Martje van der Wielen patiënten van het ETZ die last hebben van angst, somberheid of andere psychische klachten die samenhangen met lichamelijke problemen. Maar nu het ziekenhuis kraakt onder de gevolgen van het coronavirus, zijn de omstandigheden allesbehalve gewoon. “Het zijn ongekende tijden in het ziekenhuis, ook voor psychologen.”

Sinds vorige week bieden de zesentwintig psychologen die in het ETZ werken ondersteuning aan artsen en verpleegkundigen.

Volgens Van der Wielen, die medische psychologie studeerde aan Tilburg University, is dat hard nodig. Tijdens haar dienst in het ziekenhuis legt ze telefonisch aan Univers uit wat het werk op de corona-afdelingen zo zwaar maakt: de onophoudelijke toestroom van patiënten, het grillige ziekteverloop, het besmettingsgevaar, de beperkte bezoekregelingen voor familie, de grote onzekerheid.

Stress, angst en machteloosheid

Elke dag komen er in het ETZ nieuwe coronapatiënten bij. En elke dag overlijden patiënten. Drie van de vier intensive cares in het ziekenhuis liggen nu vol met coronapatiënten. Om extra ruimte te creëren zijn hele afdelingen en zelfs operatiekamers tijdelijk omgebouwd tot corona-afdelingen.

Artsen en verpleegkundigen kampen met stress, angst en gevoelens van machteloosheid. Sommigen hebben traumaklachten, zoals nachtmerries en flashbacks. Psychologenverenigingen waarschuwden deze week voor emotionele overbelasting en PTSS onder zorgpersoneel als gevolg van de virusuitbraak. “Een terechte waarschuwing”, aldus Van der Wielen.

“Natuurlijk krijgen mensen die in het ziekenhuis werken ook in normale tijden te maken met ziekte en overlijden, maar de situatie die zich nu voordoet is in veel opzichten extreem.”

Martje van der Wielen. Foto: ETZ

Door de enorme omvang van de crisis springt zorgpersoneel uit het hele ziekenhuis bij op de corona-afdelingen. “Coronapatiënten kunnen heel snel achteruitgaan. Een patiënt die redelijk goed binnenkomt, ligt soms binnen een paar uur aan de beademing op de intensive care. Voor een collega die dat niet gewend is, zoals een dermatoloog of een orthopedieverpleegkundige, kan dat heel heftig zijn op de corona-afdeling.”

Een psycholoog bij elke overdracht

Daarom staat nu een klein leger aan ETZ-psychologen van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat klaar om het zorgpersoneel te ondersteunen. De psychologen waken over de mentale gezondheid van artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners die door de coronapandemie zwaar onder druk staan.

“Patiënten gaan soms heel snel achteruit. Dat is niet iedereen gewend”

Martje van der Wielen vertelt hoe het psychosociale ondersteuningsteam te werk gaat: “Bij alle overdrachten van verpleegkundigen en artsen is een psycholoog aanwezig. Zo kunnen we op drie vaste momenten per dag, tijdens de ochtend-, middag- en avondoverdracht, een gesprek aangaan. We vragen hoe het gaat, of er zorgen zijn, waar mensen tegenaan lopen. Als we signaleren dat daar behoefte aan is, nemen we na de overdracht even iemand apart.”

Op andere momenten kunnen medewerkers hun verhaal telefonisch kwijt aan de psychologen. “We hebben een telefoonlijn waarop we elke dag van acht tot acht bereikbaar zijn. En daarnaast kunnen artsen en verpleegkundigen ons altijd mailen. Daar hebben we een speciaal e-mailadres voor aangemaakt.”

Steeds vaker gebeld

Jolanda de Vries, hoogleraar aan Tilburg University en oncologisch psycholoog in het ETZ, coördineert het systeem van psychosociale ondersteuning. Een protocol voor het optuigen van zo’n systeem was er niet. “We hebben zelf een noodplan bedacht.”

Dat noodplan lijkt goed te werken. “Op onze aanwezigheid bij de overdrachten wordt heel positief gereageerd, en naar onze telefoondienst wordt steeds vaker gebeld. Mensen weten ons gelukkig goed te vinden”, aldus De Vries.

Jolanda de Vries. Foto: Dolph Cantrijn

Voorlopig lukt het om alle artsen en verpleegkundigen te ondersteunen met een team van zesentwintig psychologen. “Als dat nodig is, kunnen de medisch maatschappelijk werkers in het ziekenhuis ons team komen versterken. Daarnaast hebben verschillende GGZ-instellingen aangeboden om te helpen. Op dit moment krijgen we het zelf nog rond, maar we hebben dus flink wat versterking achter de hand.”

Nazorg

De psychologen richten zich nu voornamelijk op de preventie van psychische schade door de coronapandemie. “Op dit moment is acute ondersteuning belangrijk, om te voorkomen dat het zware werk leidt tot posttraumatische stressstoornissen, burn-out of andere psychische klachten. In eerste instantie bieden we nu een luisterend oor en stellen we vragen, en als dat nodig is kunnen we overgaan tot behandeling, bijvoorbeeld bij traumaklachten”, zegt De Vries. “Maar ook post-corona zal nog lange tijd psychologische ondersteuning en nazorg nodig zijn.”

“Ook post-corona zal nog lange tijd ondersteuning en nazorg nodig zijn”

De Vries is bezig met het opzetten van een buddysysteem dat ook op de langere termijn het zorgpersoneel moet helpen mentaal gezond te blijven. “We willen artsen en verpleegkundigen koppelen aan een collega – een buddy – met wie ze zo nu en dan gaan zitten om te praten over hoe het gaat en wat ze meemaken. Ook als deze crisis achter de rug is.”

Oorlogssituatie

Een Tilburgse intensivist vergeleek de situatie in het ziekenhuis onlangs met een oorlogssituatie. Die vergelijking is niet overdreven, zegt De Vries. “De druk waaronder gewerkt wordt, met name op de intensive care, is extreem hoog. De psychologische impact daarvan moeten we niet onderschatten.”

Ook de zesentwintig psychologen die het zorgpersoneel ondersteunen, werken onder extreme omstandigheden. Hoe zit het met hen? Krijgen de psychologen zelf ook geestelijke verzorging en nazorg? “Wij zorgen voor elkaar”, zegt De Vries. “Na de overdrachten komen we altijd even bij elkaar om na te praten. En we zijn ook voor ons eigen team een buddysysteem aan het ontwikkelen, zodat we allemaal een collega hebben om mee te praten en op terug te vallen. Zo letten we ook goed op onszelf.”

Veerkracht

Martje van der Wielen heeft er vertrouwen in dat het ziekenhuis de oorlog tegen Covid-19 te boven zal komen. Het is crisis in het ETZ, maar van paniek is geen sprake. “Ik heb heel veel bewondering voor de manier waarop er in het ziekenhuis met de coronapandemie wordt omgegaan. Iedereen wil een steentje bijdragen en doet zijn of haar best voor de patiënten en voor elkaar. Van die verbondenheid ben ik diep onder de indruk.”

“De veerkracht van artsen en verpleegkundigen wil ik ook benadrukken”, zegt Van der Wielen. “Het is niet zo dat alle collega’s die wij spreken er doorheen zitten. We merken dat er naast de moeilijke momenten en negatieve emoties die gedeeld worden ook nog veel gelachen wordt. En dat willen we als team psychologen graag zo houden. We weten niet hoe lang deze crisis gaat duren.”

Aan het Tilburgse front van de strijd tegen het coronavirus heerst ondanks alles rust en saamhorigheid, zegt ook Jolanda de Vries. “We zetten met z’n allen de schouders eronder.”

Tips voor zorgpersoneel in coronatijden

Wat kunnen mensen die met coronapatiënten werken zelf doen om hun mentale weerbaarheid te vergroten? GZ-psycholoog Martje van der Wielen geeft 5 tips.

1. “Vertrouw op je eigen veerkracht. Mensen kunnen heel veel aan. Herinner jezelf eraan dat negatieve emoties zullen overgaan, en dat het normaal is dat je ze ervaart.”

2. “Blijf weg van Google. Als je je zorgen maakt, kun je je beter niet tot informatiebronnen zoals Google keren. Zeker niet vlak voordat je gaat slapen.”

3. “Probeer een dagstructuur aan te houden. Ga op vaste tijden naar bed, zorg voor voldoende rustmomenten en blijf je vaste activiteiten zoveel mogelijk doen.”

4. “Wissel stressvolle activiteiten af met ontspanning. Doe tijdens een drukke dienst bijvoorbeeld tussendoor ademhalingsoefeningen, maak een korte wandeling of luister naar muziek.”

5. “Accepteer omstandigheden die je niet kunt veranderen en richt je aandacht zoveel mogelijk op dingen waar je wel invloed op hebt.”

_Advertentie.