Analyse: lang leve Elbert Dijkgraaf!

Lang leve Elbert Dijkgraaf! Geef die man een kroon en een scepter. Elbert wie, zegt u? Elbert Dijkgraaf. Dit SGP-parlementslid voorkwam eigenhandig dat Nederland Kennisland in 2011 ten einde kwam.

Een gebrek aan draagvlak dwong minister Marja van Bijsterveldt en staatssecretaris Halbe Zijlstra (Onderwijs) er namelijk toe om twee belangrijke bezuinigingen op hun begroting later in te voeren. De efficiencykorting van 190 miljoen euro op universiteiten en hogescholen is met een jaar uitgesteld. Daarnaast worden studenten komend jaar nog niet geconfronteerd met de langstudeerboete.

Wat duizenden studenten en meer dan tweehonderd hooglerareren met hun protesten niet voor elkaar kregen, lukte een kleine orthodox-gereformeerde partij met slechts twee zetels wel. Enkele dagen voor een debat in de Tweede Kamer over het hoger onderwijs diende Dijkgraaf al een amendement in om de collegegeldverhoging voor langstudeerders uit te stellen. Half april besloten Zijlstra en Van Bijsterveldt dat hun bezuinigingsplannen voor het hoger onderwijs het beste een jaar de ijskast in konden.

Eigenlijk was het verwonderlijk dat Dijkgraaf zo laat stelling nam. Als hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam moet hij de druk van zijn collega’s en studenten al lange tijd op zijn schouders gevoeld hebben. Halbe Zijlstra verwierp overigens bij een debat direct de suggestie dat de SGP er ‘als een soort van gedoogpartner’ voor heeft gezorgd dat de langstudeerboete een jaar is uitgesteld. Zijlstra gaf wel toe rekening te hebben gehouden met de toekomstige samenstelling van de senaat. “Regeren is vooruitzien. Ik heb gezocht naar een zo breed mogelijk draagvlak, want ik wil niet het risico lopen dat het plan in de Eerste Kamer zou sneuvelen”, aldus Zijlstra.

Bij de SGP weten ze wel beter. “Waar blijft het gebak?” “Beter ten Halbe gekeerd dan ten hele gedwaald.” en “Als er nog studenten zijn die taart willen laten bezorgen morgen, schroom niet,” waren enkele twitterberichten die de partij de wereld in stuurde.

Zijn de studenten nu ‘off the hook’? Officieel niet, want Zijlstra wil het plan over een jaar opnieuw in de Tweede Kamer ter stemming brengen. Of hij het er ooit doorheen krijgt, is de vraag. Voor het eerst in bijna veertig jaar heeft Nederland weer een minderheidskabinet, bestaand uit VVD en CDA. Met gedoogsteun van de PVV heeft het kabinet –als iedereen stemt volgens de partijdiscipline- 76 stemmen, het minimale wat nodig is om een meerderheid van stemmen in de Tweede Kamer te halen. Er zijn echter altijd dissidenten die bij een bepaald onderwerp de partijdiscipline aan de laars lappen. Steun van andere partijen (zoals de SGP) is hard nodig.

‘Van uitstel komt geen afstel’, haast de staatssecretaris zich om te zeggen, maar het bekende spreekwoord is er niet voor niets. Natuurlijk had Zijlstra zijn voorstel in stemming kunnen brengen. De kans op afwijzing van het plan, of -erger nog- een motie van afkeuren, is echter groot bij een minderheidkabinet. Zijlstra koos eieren voor zijn geld en zal dat in 2012 misschien weer moeten doen. Als hij het plan al door de Tweede Kamer geloodst krijgt, moet het nog langs de Senaat. Ook daar heeft het kabinet geen meerderheid, dus is het afbreukrisico groot.

De langstudeerders zijn gedeeltelijk gered. De plannen worden niet acuut ingevoerd, de duizenden euro’s kunnen op de studentenrekening blijven staan. Mocht Zijlstra zijn plannen er onverhoopt wel door krijgen in 2012, dan hebben de studenten in ieder geval een extra jaar gehad om hun studie af te ronden. De notoire langstudeerder is er niet mee geholpen, maar de meeste studenten lopen niet extreem uit en weten nu ook dat eindeloos pubhuppen en feestvieren er niet meer bij is.

De gevolgen voor de UvT zijn minder duidelijk. Het uitstel betekent niet dat de vacaturestop voor tijdelijk personeel aan de UvT is opgeheven. Het College van Bestuur van de UvT geeft in een mail aan het personeel over de ‘heidagen’ aan dat de bezuinigingen van 15 miljoen euro gewoon doorgaan. Het CvB relateert deze bezuiniging niet aan het kabinetbeleid maar aan het rapport Veerman.

Cees Veerman spreekt in zijn duimendik rapport over profilering, samenwerking met andere universiteiten, selectie aan de poort, het gelijktrekken van HBO en WO-titulatuur. Ook heeft hij het over meer aandacht voor onderwijs en een andere financiering waarbij universiteiten van de overheid niet langer geld krijgen per student, maar op een andere wijze. Hoe de financiering dan wel geregeld moet worden laat hij in het midden. Wel is duidelijk dat hij niet wil bezuinigen. “De ambities voor de toekomst kunnen niet gerealiseerd worden in een context van bezuinigingen.” Een nieuwe financieringsmethode kan gunstig zijn voor een kleine universiteit zoals die in Tilburg. Tot op heden moet Tilburg (ca 12000 studenten) het met relatief veel minder geld doen dan pakweg Utrecht (ca 30.000), terwijl de overheadkosten hoog zijn.

In een mail die aan al het personeel is verstuurd, schrijft het CvB: “Onze universiteit staat op langere termijn voor zware strategische vervolgkeuzes vanwege het Veerman-rapport. Door deze bezuinigingsoperatie vanuit de universiteit als één geheel aan te sturen, kan straks beter worden ingespeeld op de nieuwe uitdagingen die zich aanbieden.” In een aanvullende reactie, zegt Hein van Oorschot: “Het rijk wil Veerman wel invoeren, maar er is geen geld voor. Drie keer raden waar de rekening belandt! Bovendien relateren we de bezuinigingen van 15 miljoen maar voor een klein deel aan Veerman (onderwijsintensivering). Verder is er gewoon sprake van bezuinigingen en dat het rijk een deel een jaar uitstelt, maakt het niet structureel beter.”

Door het Veermanrapport gaat er inderdaad heel wat veranderen in het hoger onderwijs. In de 108 pagina’s van het Veerman-rapport komen continu twee woorden naar voren. Kiezen en samenwerken. Eendracht maakt macht – de zinspreuk van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden- gaat anno 2011 nog steeds op, zo blijkt. Verdere samenwerking kan ook de UvT helpen. Door universiteiten, faculteiten en diensten slim samen te laten werken en niet iedereen opnieuw het wiel uit te laten vinden, kan geld bespaard worden.

Op 26 april worden de strategische keuzes voor de bezuinigingen definitief gemaakt en neergelegd in een nota, aldus het Tilburgse CvB. Tot die tijd is het gissen naar het wie, wat, waar, hoe. Lastige knopen zullen snel doorgehakt moeten worden.

Malini Witlox is coördinator crossmedia bij Univers.