Analyse:Leenstelsel brengt studeren een stap terug in de tijd

Al dagen is de langstudeerboete het onderwerp van discussie voor de vele lijsttrekkers. In de verschillende dagbladen wordt het sociale leenstelsel als alternatief naar voren gebracht. Het sociaal leenstelsel is voor het CDA een nog afgrijselijker alternatief dan de pas ingevoerde langstudeerboete. De kosten voor de (nieuwe) student zullen veel hoger uitvallen dan  de kosten voor de student met langstudeerboete. Het lijkt een beetje de keuze uit twee kwaden. Welke studiebeurzen waren er in het verleden vroeg Univers zich af?

In chronologische volgorde beginnen we in 1815. In dat jaar werden er voor het eerst studiebeurzen verstrekt aan zeer begaafde studenten. Niet alleen studenten met vermogende ouders konden gaan studeren, ook de normale burger kon gaan studeren. Het gehanteerde leenstelsel schrok destijds veel jongeren af om ook daadwerkelijk een beurs aan te vragen. Iets later, in 1954, werd het overheidsbudget voor de studiebeurs opgeschroefd waardoor meer leningen verschaft konden worden.  Rijke ouders van studerende kinderen kregen drie keer kinderbijslag. Studenten met minder vermogende ouders kregen een beurs en konden eventueel bijlenen.

De basisbeurs en de aanvullende beurs werden in 1986 ingevoerd, tegelijk met OV-studentenkaart. Dit betekende dat studeren minder een vermogenskwestie werd. Meer minderbedeelde studenten vonden de weg naar de collegebanken. Dit stelsel bleek al snel te duur en zorgde jarenlang voor discussies in politiek Den Haag. De financiële zekerheid en onafhankelijkheid van de student, dat was de uitgangspositie van de basisbeurs. In 1996 werd het besluit genomen dat de student hiervoor wel iets mocht terugdoen. De studieprestaties werden gekoppeld aan de prestatiebeurs. Dat hield in dat de basisbeurs terugbetaald moest worden als er te weinig studiepunten werden gehaald en ging het recht op studiefinanciering van vijf jaar terug naar vier jaar.

Het was het CPB dat in 2003 een voorstel deed de studiefinanciering om te zetten in een leenstelsel. In 2007 opperde toenmalig PvdA-minister Plasterk voor de afschaf van de basisbeurs en de invoering van een rentedragende lening. In 2011 werd duidelijk dat het toenmalige kabinet-Rutte plannen had de basisbeurs af te schaffen. Afschaffing van de basisbeurs levert bij benadering 800 miljoen euro op, het afschaffen van de ov-studentenkaart levert 200 miljoen euro op. De langstudeerboete levert ongeveer 400 miljoen euro op.

Nu er nieuwe verkiezingen komen is de uitvoering van de nieuwe studiewet een heikel discussiepunt. Veel genoemd is het sociaal leenstelsel. Een uitwonende student zou in dat stelsel elke maand 260 euro kunnen lenen van DUO. In de huidige spelregels wordt dit na het volbrengen van een studie binnen de gestelde tijd kwijtgescholden. Het bedrag van 12.480 euro (na vier jaar studeren) moet altijd worden terugbetaald in het sociaal leenstelsel.

De gemiddelde student heeft een kamer die duurder is dan 260 euro per maand. Bijdrage van ouders en/of een bijbaantje waarmee minimaal 500 a 600 euro wordt verdiend zijn hierdoor de enige opties. Hier snijdt het mes aan twee kanten. Als je als student een bijbaantje hebt en een druk studentenleven, kan het voorbereiden van colleges en het maken van opdrachten minder belangrijk worden dan het kunnen betalen van alle maandelijkse vaste lasten. Dat kan een studieachterstand tot gevolg hebben. Dus doe je langer over je studie. Zonder langstudeerboete zou je dat per jaar ongeveer 3.120 euro kosten aan geleend geld. Dat is ongeveer het bedrag dat je eenmalig zou betalen aan  langstudeerboete.

Wat zou ik liever hebben als ik nu nog zou beginnen met mijn studie? Een langstudeerboete zie ik niet zitten. Maar dat is meer een principekwestie. Er was mij niks verteld over een mogelijke boete toen ik aan deze studie begon. Maar ik denk dat ik ook afgeschrokken zou zijn door een leenstelsel waarbij mijn studieschuld al van te voren vastgesteld wordt op minimaal 12.480 euro. Het schrikt mij net zo af als voor alle jongeren die voor 1986 een studie wilden volgen. Daarmee zijn de langstudeerboete en het sociaal leenstelsel afschrikmiddelen voor mij en een grote  stap terug in de tijd.

Tim Staps studeert Communicatie en Informatiewetenschappen aan de UvT.