Misdaad: Hard optreden en softe aanpak beide nodig

Criminologen hebben grote belangstelling voor misdaadnetwerken, maar ze zien ze vooral als organisaties. Dat perspectief moet veel breder worden getrokken, betoogt hoogleraar Criminologie Toine Spapens in de oratie die hij vrijdag uitspreekt aan de UvT. Het begint allemaal met criminele relaties. Het zuiden van Nederland, maar ook de Amsterdamse Wallen, zijn schoolvoorbeelden van ‘ons kent ons’ op misdaadgebied.

Crimineel gedrag is bijna altijd een kwestie van samenwerking. Je hebt eerst verkeerde vrienden nodig voordat je mee kunt gaan doen. Een oude waarheid, maar daarom niet minder waar, aldus Spapens. Die ‘vrienden’ kunnen in de eigen buurt, stad of provincie wonen, maar in het geval van georganiseerde criminaliteit ook aan het andere eind van de wereld. Netwerken houden ook niet op bij de gevangenismuur: de gevangenis is juist het Facebook van de misdaadwereld.

Criminele bendes hebben wel de aandacht, maar naar grotere criminele netwerken in steden of provincies wordt nog te weinig onderzoek gedaan, stelt Toine Spapens. Wanneer bijvoorbeeld wordt gekeken naar Noord-Brabant of naar het Amsterdamse Wallengebied, worden allerlei criminele relaties zichtbaar: de meeste zware misdadigers kennen elkaar. De ‘zakenpartners’ wisselen regelmatig, maar de personen blijven vaak jarenlang min of meer dezelfden. De kernvragen voor Spapens zijn hoe zulke grotere netwerken functioneren en waarom ze op de bepaalde plaatsen dominanter zijn dan elders.

Kijkend naar deze grotere netwerken wordt onder meer onmiddellijk duidelijk dat er niet zoiets bestaat als een keuze tussen hard optreden tegen misdaad of een softe aanpak. Ze zijn beide nodig, zegt Spapens. Politie en justitie kunnen immers niet zorgen voor de ‘drie W’s’: woning, werk en wijf. Het zijn juist de reclassering, maatschappelijke organisaties, scholen, enzovoorts die de instroom in criminele netwerken beperken en de uitstroom bevorderen. De harde aanpak heeft vooral tot doel dat criminelen niet uitgroeien tot een machtsfactor in de samenleving. Er zijn ook criminele families waarin de misdaad van generatie op generatie overgaat. Daartegen helpt alleen het achter slot en grendel zetten en zoveel mogelijk afpakken van het criminele vermogen.