Recensie: Ontspoorde Wetenschap

Is de zaak Stapel het topje van de ijsberg in de wetenschapsfraude? Dat is een vraag die regelmatig in je opkomt als je het nieuws volgt. Het regent fraudezaken.

Frank van Kolfschooten zocht het helemaal uit voor het boek Ontspoorde Wetenschap. Sinds 2005 constateerde Van Kolfschooten 35 gevallen van fraude, en hij behandelt er in dit boek nog meer. Maar let wel: dit zijn de zaken die door de universiteiten behandeld zijn. Waarschijnlijk is dit dus het topje van de ijsberg. Plagiaat is de meest voorkomende vorm van fraude.

Mooi zijn de verhalen over de psycholoog René Diekstra en het verhaal over de jonge hoogleraar Stolk, die echt alles bij elkaar verzon tot expedities naar Afrika aan toe. Voor mensen van de UvT die denken meer nieuws te lezen over Stapel: dat staat er niet in. Voor wie weinig weet over Stapelgate is het wel een fijne samenvatting.

Het boek is nogal doorwrocht, Frank legt verantwoording af over zo ongeveer alles wat hij doet en meegemaakt heeft op weg naar dit boek. Ook de procedures die tot ontmaskering leiden, de betrokkenen, de vaak onwillige houding van de universiteitsleiding komen uitgebreid aan bod. Dat maakt de verhalen langer dan nodig, en ik merk dat ik af en toe geen zin meer heb in doorlezen. Een goede redacteur had het boek wat leesbaarder kunnen maken.

Toch is het een echte aanrader: het boek geeft een inkijk in de wetenschap die uniek is. De kritiek van binnenuit is duidelijk: de publicatiedruk, het groeiende aantal coauteurs, de chantage van hoogleraren om coauteur te worden. En natuurlijk de Hirsch-index, die de wetenschappelijke prestaties van een wetenschapper samenvat in één simpel getal. Dat cijfer wordt berekend door het aantal publicaties te combineren met het aantal citaties dat elk artikel afzonderlijk heeft gekregen. Het cijfers werkt niet kwaliteitsbevorderend. “Publicatiedruk maakt ziek, publicatiedruk werkt corruptiebevorderend. Publicatiedruk, voortkomend uit de structuur van het academische bedrijf en beleid, is het echte probleem, gevallen van fraude zijn slechts een symptoom,” aldus VU-filosoof Henk Radder.

Koop het boek, lees gewoon niet alle zaken, maar een aantal. Je krijgt een heel mooi inzicht in hoe de wetenschap niet behoort te werken. Het boek kost 19,95.