Theo de Roos: “Het beste moet nog komen, ik ben nog lang niet klaar”

Hoogleraar Straf- en Strafprocesrecht Theo de Roos ging op 17 mei met emeritaat. In zijn afscheidsrede sprak hij zijn zorg uit over de verharding van het maatschappelijk klimaat en de roep om harder te straffen. Univers vroeg hem naar zijn ideeën en plannen voor de toekomst.

1. In uw afscheidsrede sprak u over fact free politics. Is dat iets van de laatste tijd?

“Fact free politics is politiek bedrijven, en dan met name wetten maken, zonder deugdelijke empirisch-wetenschappelijke basis. Die trend is wel sterker geworden. Ik ben decennialang bezig geweest met wetgevingsadvisering dus ik zag alle wetten en Kamerstukken langskomen. Al een jaar of twintig geleden heb ik mijn kritiek geuit in het boekje ‘Strafrechtspleging onder vuur’, maar die kritiek is wel toegenomen. Als je de huidige politiek vergelijkt met de jaren ’90, werd er toen meer geïnvesteerd in het doel en de noodzaak van wetgeving. Nu gaat men gewoon zijn goddelijke gang. Zelfs als er empirisch bewijs is dat iets niet werkt, wordt daar overheen gestapt.”

Heeft dat te maken met de roep om strengere straffen?

“Ja, dat heeft daar absoluut mee te maken. Je ziet dat de politiek daarop inspeelt in plaats van dat ze zegt ‘ho’. Zo krijg je het idee van u vraagt wij draaien. Het is een kwestie van spierballen en daadkracht tonen, omdat dat goed valt bij een aanzienlijk deel van het electoraat.”

2. In Buitenhof vergeleek u de rechtspraak met een koekjesfabriek. Kunt u dat nader toelichten?

“Er worden steeds meer productienormen opgelegd aan rechters. Rechters willen eigen autonomie en werkvreugde. Als die worden opgejaagd met getalsmatige normen en producten af moeten leveren, zit ze dat niet lekker. Door het afrekenen op normen komt er minder ruimte om voldoende aandacht te besteden aan beslissingen.”

Wat kunnen daarvan de lange termijn gevolgen zijn?

“Er moet voldoende ruimte voor bezinning en opleiding blijven, bewaak de constante kwaliteit. Op het OM wordt bezuinigd, op de rechtspraak nu nog niet. Er is een bottom line waarop het kwalitatief niet meer verantwoord is. Daardoor krijg je slordig werk, fouten, minder werkvreugde en dat leidt tot minder kwaliteit. Geert Corstens, president van de Hoge Raad, waarschuwde ook al voor handhaving van de kwaliteit. Een verzwakt OM heeft grote maatschappelijke nadelen, want de politie wordt niet goed meer aangestuurd en er komen minder goede onderzoeken. Uiteindelijk gaat het om de veiligheid van de burgers.”

3. Wat is de leukste anekdote van uw tijd in Tilburg?

“Ik heb altijd ontzettend veel gelachen in mijn werk dus anekdotes in overvloed. Bij mijn inauguratie kreeg ik van mijn collega’s een overhemd met daarop handtekeningen en een grote koffievlek, omdat ik altijd koffie knoei op mijn kleren en stropdas. Een ochtend had ik haast en heb ik zomaar een overhemd uit de kast gepakt. Op de universiteit had ik een afspraak met een scriptiestudent en toen ik voor haar uitliep hoorde ik ineens geproest achter me. Bleek dat ik dat vieze overhemd aan had getrokken.”

4. Waar denkt u met plezier aan terug?

“Ik vind Tilburg University een hele prettige universiteit door de kleinschaligheid en de hoge kwaliteit (beste onderzoeksfaculteit bij rechten in Nederland). We hebben goed talent aan weten te trekken, iedereen krijgt een kans, er is een grote mate van vrijheid, maar dan wordt er ook wat van je verwacht. Dat werkt uitstekend. Ik heb mijn kansen gehad en die ook benut, ik ben wel tevreden. Maar het beste moet nog komen, ik ben nog lang niet klaar.”

5. Waar gaat u zich nu mee bezig houden?

“Onderzoek, incidenteel onderwijs, en ik ben plaatsvervangend rechter bij het Gerechtshof Den Bosch. Ik ben ook vertrouwenspersoon wetenschappelijke integriteit van het NWO geworden. Dat houdt me van de straat.”

Blijft er met al die werkzaamheden nog wel tijd over om van uw pensioen te genieten?

“Dit is mijn manier om van mijn pensioen te genieten, lekker bezig blijven. Ik heb wel wat meer vrijheden, zo heb ik me in augustus en september uit laten roosteren, dan ga ik schrijven en naar mijn huisje in Italië. Ik kreeg weliswaar een geranium van mijn vriendin, maar ik heb er nog niet achter gezeten.”

6. Naast het strenger straffen, zijn u nog andere ontwikkelingen in het strafrecht opgevallen?

“Een trend die mij wel zorgelijk stemt is dat de rechter meer wordt vastgepind door het afnemende vertrouwen in de rechterlijke macht. Het gezag is niet meer vanzelfsprekend, wat natuurlijk niet altijd slecht is. Maar het is wel zorgelijk dat men de rechter niet meer vertrouwt.”

7. Wat is uw nalatenschap op Tilburg University?

“Ik hoop wat inspiratie achter te laten. Een aantal mensen zal ik regelmatig blijven zien, in die zin ben je nooit helemaal weg. Als het gaat om wapenfeiten, heb ik me beziggehouden met lekenrechtspraak en de commissie evaluatie afgesloten strafzaken. In dat laatste heb ik veel tijd gestoken, een ontzettend leuke en interessant klus om samen met een groot politieteam een aantal dingen uit te vlooien waar je een rapport van maakt. Dat waren voor mij de meest markante dingen.”

_Advertentie.