De moderne toerist is een tragisch figuur

Toeristen zijn voortdurend op zoek naar authenticiteit, meent filosoof Ruud Welten. Helaas is die zoektocht gedoemd te mislukken. Univers ging bij Welten op bezoek en vroeg: “Hoe maak ik mijn vakantie toch nog een beetje betekenisvol?”

Welten windt er geen doekjes om: de wereld is volgens hem in rap tempo aan het vertoeristiseren. “De toeristische blik krijgt de wereld steeds meer in zijn greep,” vertelt hij. In zijn nieuwe boek Het ware leven is elders: filosofie van het toerisme laat hij aan de hand van schrijvers als Stendhal, Goethe en De Montaigne verschillende visies op reizen de revue passeren. Tegelijkertijd geeft Welten een analyse van toerisme anno nu.

“De wereld gaat zich meer en meer verkopen als een toeristenparadijs,” aldus Welten. “Zelfs Auschwitz profileert zichzelf nu als een toeristische trekpleister.” Dat komt natuurlijk omdat landen geld verdienen aan toeristen. Maar het werkt ook andersom: toeristen vormen de wereld met hun manier van kijken. De moderne toerist is eerst en vooral een consument die met vastomlijnde wensen zijn vakantiebestemming tegemoet treedt. “We verwachten als toerist  comfort, gastvrijheid en veiligheid, maar ook authenticiteit.  De wereld vormt zich steeds meer naar de blik van de toerist, of je nu naar New York of Cambodja gaat.”

Wat is daar mis mee?

“Vertoeristisering maakt de wereld tot een supermarkt van mooie plaatjes. Het wordt erg moeilijk om te reizen, in de ouderwetse romantische zin van het woord. Om op een avontuurlijke wijze over de wereld te trekken, waarbij je niet weet wat er op je af komt. De manier waarop we het andere benaderen wordt sterk voorgevormd door beelden die we al hebben. Waardoor je niets nieuws leert. Nou weten we als toerist heel goed dat het zo werkt. We weten dondersgoed dat Afrikanen niet altijd in rieten rokjes rond een trommel dansen. Dat doen ze voor jou. Maar de moderne toerist heeft de neiging dat voor zichzelf te ontkennen. De toerist is de ander, denkt hij. Hij maakt zichzelf wijs dat hij wèl de authentieke plekjes bezoekt. Een echte reiziger is. Dat kenmerkt het moderne toerisme.”

De moderne toerist hunkert naar authenticiteit?

“Het verlangen naar authenticiteit vinden we in extreme mate terug bij de toerist. Waarom? Omdat we ervaren dat we dat zelf zijn kwijtgeraakt. Er wordt gedacht: de maatschappij waarin ik leef is nep en commercieel, maar als ik naar Portugal of Vietnam ga zie ik daar tenminste authentieke mensen. Waardoor die mensen zich vervolgens ook zo gaan gedragen omdat ze willen dat wij komen.”

Als een soort van realityshow?

“Ja. Ze gaan toneelstukjes opvoeren voor de toerist. Acteren hun authenticiteit.”

En zo maakt de Westerse toerist met zijn blik alles nep?

“We trekken steeds verder over de wereld in onze zoektocht naar authenticiteit. Waardoor we de wereld minder authentiek maken. Het heeft iets tragisch in zich.”

We zijn tragische toeristen?

“We claimen iets te bereiken waarvan we eigenlijk weten dat het niet gaat. Dat maakt de toerist tragisch. We houden onszelf voor de gek. Blijven hardnekkig zoeken naar echtheid. Zo is bijvoorbeeld het toerisme naar de sloppenwijken op gang gekomen. Dan denken we: die mensen zijn zo arm, die moeten wel authentiek zijn.”

Kun je een authentieke ervaring eigenlijk wel opzoeken?

“Op het moment dat je authenticiteit gaat najagen maak je het kapot. Dat is net zoals met integriteit. Als ik voortdurend benadruk hoe integer ik ben, zul jij me waarschijnlijk alles behalve integer vinden. Met authenticiteit werkt dat hetzelfde. Je kunt het niet najagen. Toch blijven we dat doen. Vaak onder het excuus: dat is goed voor de economie.”

Hoe bedoel je?

“We verdedigen onze vakanties naar arme landen door te zeggen dat we zo de lokale economie stimuleren. Dat heeft iets imperialistisch. De Westerse mens denkt: wat goed is voor ons, zal ook goed voor anderen zijn. Het is goed voor jullie dat wij op vakantie komen want zo kunnen jullie ook van onze welvaart profiteren. Uit veel onderzoeken blijkt overigens dat toerisme vooral winstgevend is voor het Westen, niet voor de arme landen die wij als toerist bezoeken.”

Kunnen we niet beter thuisblijven?

“Het is dubbel. Reizen geeft je echt een kans om nieuwe ervaringen op te doen en nieuwe dingen te leren. Al die beloftes draagt toerisme nog altijd in zich. Alleen schuiven we die nu veel te makkelijk opzij.”

Wat kan ik doen om mijn vakantie een beetje zinvol te maken?

“Laat je niet helemaal door de toeristenmoraal bepalen. Reizen is niet alleen foto’s van mooie plekjes verzamelen. Denk na over wat het reizen met je doet. Wat het voor jou betekent. Reizen kan een mooie aanzet zijn tot zelfreflectie. Zo kun je jouw vakantie tot een onderdeel van je eigen ontwikkeling maken.”

Ruud Welten (1962) werkt als filosoof bij Tilburg University. Zijn boek verscheen bij uitgeverij Klement.