Welkom in Tilburg: Willem II

Univers verwelkomt de nieuwe studenten in Tilburg en helpt ze om de stad te leren kennen. Wist je bijvoorbeeld dat er echt Tilburgs bier is, er hier veel muzikaal talent rondloopt en dat Tilburg vroeger veel mooier was? Vandaag de vijfde en laatste aflevering van een korte serie: Tilburg in relatie tot het koningshuis. Meer specifiek: koning Willem II.

Koning Willem II zei ooit: ‘‘Hier adem ik vrij en voel ik mij gelukkig’’. Hij doelde hierbij op Tilburg, de stad die hij altijd een warm hart heeft toegedragen. Dat de inwoners hem ook op handen droegen, blijkt uit de verwijzingen naar de koning op diverse plaatsen in de stad. Waar kun je ze vinden en wie was koning Willem II eigenlijk?

Hartelijk en charmant, maar ook wispelturig en egocentrisch: de meningen over koning Willem II lopen nogal uiteen. Hij werd op 6 december 1792 geboren als Willem Frederik George Lodewijk, Prins van Oranje-Nassau en regeerde het Koninkrijk der Nederlanden van 1840 tot 1849. Als de oudste zoon in het gezin had hij nog een jongere broer en twee zusjes.

Willem II woonde op verschillende plaatsen in Europa. Hoewel hij het levenslicht zag in Den Haag, groeide hij op in Pruisen. Tussen 1811-1813 verbleef hij in Spanje, waar hij meevocht in het Engelse leger. Gezien zijn lange, dunne postuur ontstond hier zijn pseudoniem ‘Slender Billy’. Er volgde een veldtocht in Zuid-Frankrijk, waarna hij in 1815 meevocht met de Slag van Waterloo. Door zijn krachtige optreden kreeg hij de bijnaam ‘Held van Waterloo’. Naast Pruisen en Spanje leefde hij in Londen en kwam hij regelmatig in Brussel.

In december 1813 verloofde Willem II zich met de Britse kroonprinses Charlotte Augusta, dochter van George IV, de latere koning van Engeland. In 1814 verbrak Charlotte echter de verloving omdat haar moeder fel tegen hun relatie was, waarna Willem II in 1816 uiteindelijk trouwde met Anna Palouwna, dochter van de Russische tsaar Paul I. Uit dit huwelijk kwamen vijf kinderen.

Van conservatief naar liberaal
Politiek gezien was Willem II nogal wispelturig. Zo had hij rond 1816 veel contact met Franse revolutionairen, die de adel haar macht wilden ontnemen en liever een burgerbestuur zagen, met Willem II aan het hoofd. Vader Willem I was not amused toen hij van de plannen hoorde en vader en zoon leefden een tijdlang in onmin.

In 1840 besteeg de van origine conservatieve Willem II de troon. De Europese revoluties van 1848 en 1849, waarbij onder andere Lodewijk Filips I van Frankrijk werd afgezet, baarden hem echter zorgen. De oplossing kwam van liberaal Thorbecke, die in 1849 de Grondwet herschreef. Hierdoor verloor Willem II een deel van zijn macht, maar kon hij wel op de troon blijven. De relatie tussen Willem II en zijn zoon Willem III verslechterde hierdoor. Willem III zag zijn rol als toekomstige koning steeds beperkter worden en vond de grondwetswijziging een ondoordachte en overhaaste beslissing.

In 1849 ging de gezondheid van Willem II achteruit. Zijn lievelingszoon Alexander was het jaar daarvoor overleden en de problemen met zijn andere zoon Willem III droegen niet bepaald bij aan zijn lichamelijke gesteldheid. Hij besloot zich in maart 1849 terug te trekken in het Oude Paleis in Tilburg. Zijn gezondheid verslechterde en uiteindelijk overleed hij op 17 maart 1849.

Willem II in de stad
Ondanks de verschillende levendige Europese steden waar Willem II verbleef, woonde hij volgens de verhalen het liefst in Tilburg. Verschillende plekken in de stad herinneren aan zijn aanwezigheid.

Dat Willem II graag in Tilburg kwam, blijkt uit zijn opdracht in 1847 om het Paleis te bouwen, dat tegenwoordig dient als gemeentehuis. Zelf heeft de koning er helaas nooit kunnen wonen. Hij stierf in het Oude Paleis, drie weken voor de oplevering van zijn nieuwe stulpje.

Het Paleis
Het Paleis, gebouwd in Engels-neogotische stijl, bleef vanaf Willems dood tot 1864 leegstaan. Zijn erfgenamen schonken in dat jaar het Paleis aan de gemeente Tilburg, met als voorwaarde dat het gebouw als school zou gaan dienen. Zo geschiedde en tot 1932 diende het Paleis als onderwijsgebouw. Daarna wilde Tilburg het gebouw graag omdopen tot gemeentehuis en nadat hiervoor een aantal Duitse erfgenamen van Willem II een vergoeding kregen van de gemeente en er wat kleine verbouwingen waren uitgevoerd, kwam het gemeentehuis tot stand zoals we die nu kennen. Het gebouw kent ook een speciale Willem II zaal, waar portretten hangen van personen uit de negentiende eeuw die een belangrijke rol in Tilburg hebben gespeeld. Ook dient de zaal als trouwlocatie.

Lullig standbeeld
Ondanks dat hijzelf nooit in het paleis heeft gewoond, kan Willem II het gebouw vanaf het Heuvelplein de gaten houden. Hier staat namelijk zijn in 1854 onthulde standbeeld. Oorspronkelijk behoorde het beeld toe aan Den Haag, maar in 1924 gaf ze deze aan Tilburg en vulde ze de lege plek op met een nieuw beeld. Dat leek heel aardig van Den Haag, maar helemaal zonder eigenbelang was het niet. Het zwaard dat Willem II vasthoudt is namelijk op een wat uh, lullige plaats gepositioneerd, waardoor – wanneer je het beeld vanuit een bepaalde hoek bekijkt – de statige koning ineens op een volwassen versie van Manneke Pis lijkt. In Den Haag hadden ze daarom liever een wat meer gepast eerbetoon aan de koning.

Gedenknaald
Op de Oude Markt staat een gedenknaald van koning Willem II. Eerst stond er een exemplaar op de plaats van het Oude Paleis, dat in 1873 werd afgebroken. De naald kwam terecht in een opslagplaats vanwege wegwerkzaamheden. Deze raakte door die opslag echter zodanig beschadigd dat de gemeente vanwege de hoge kostenpost afzag van restauratie. Op initiatief van de Juniorkamer Hart van Brabant kwam er in 1987 een nieuwe gedenknaald dicht bij de oude plaats.

Willem II stadion
Ook in de sport is Willem II vertegenwoordigd, zowel de Tilburgse voetbalclub als het bijbehorende stadion zijn naar hem vernoemd. Ook het Cruijff Court Willem II veld op de Reeshof herinnert nog aan de vroegere koning.

Koning Willem II college
Het Paleis mag dan in 1932 getransformeerd zijn van een school tot gemeentehuis, toch zijn Willem II en onderwijs onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het Koning Willem II college is daar het bewijs van. De middelbare school met zo’n 1800 leerlingen en een speciale afdeling voor leerlingen met een bijzonder talent voor kunst en sport is te vinden in de wijk Stappegoor.

Pleinen en straten
Verschillende wegen leiden naar Rome, of in dit geval tot Willem II. Zo is er het Koningsplein met de schouwburg, stadsbibliotheek en parkeergarage. Ook zijn er regelmatig markten en is het plein onderdeel van de jaarlijkse Tilburgse Kermis. In het centrum kun je daarnaast de Willem II straat vinden, waar onder andere Guus Meeuwis lang heeft gewoond.

Gevangenis
Het schorriemorrie van Tilburg en omstreken kan haar tijd doorbrengen op de dunne matrasjes in de Willem II gevangenis, waarvan België ook een aantal cellen huurt. Het complex staat momenteel op de lijst van gevangenissen die in 2016 in aanmerking komen voor sluiting. Staatssecretaris Fred Teeven kwam daar afgelopen juni toch enigszins op terug. Het is dus nog afwachten of het geboefte zijn straf in Tilburg kan uitzetten of dat ze in 2016 in andere gevangenissen op een houtje mogen bijten.

Willem de Bouwer
Willem II hield van bouwen en was een liefhebber van gotiek in combinatie met romantische Engelse invloeden. Hij heeft een grote hand gehad in het ontwerp van het Paleis en liet aan dit gebouw extra zalen toevoegen voor zijn kunstcollectie, alle ontworpen in de eerdergenoemde stijl.

Hoewel het zijn naam niet draagt, liet Willem II in 1842 in Tilburg voor zijn manschappen de Lancierskazerne bouwen. Het is daarmee de oudst bewaarde cavaleriekazerne van Nederland. Eind jaren ’80 van de twintigste eeuw onderging het gebouw een renovatie. Tegenwoordig herbergt de kazerne het Regionaal Archief Tilburg.

Willem II leeft
Mocht je alle gebouwen, beelden en straten in het echt willen zien of wil je nog meer te weten komen over Willem II, dan organiseert het VVV speciale Willem II-wandelingen door de stad. Kijk daarnaast eens om je heen als je door de stad loopt of fietst, wie weet kom je nog wel meer aanwijzingen van Zijn Koninklijke aanwezigheid tegen.