“De fout die Zwarte Piet-criticasters maken is dat ze een revolutie willen”

Zwarte Piet. Wiedewiedewiet. Je hoort hem wel maar je ziet hem niet. Univers ging op de koffie bij cultuurtheoloog Frank Bosman en vroeg: “Waarom al die heisa?”

Het is de week van Zwarte Piet. De knecht zit nog lang niet in je schoorsteen maar wordt werkelijk overal besproken. Van de plaatselijke buurtsuper tot de burelen van de landelijke media: Zwarte Piet is een hot item. En geliefd. Al meer dan twee miljoen Nederlanders steunen de ‘Pietitie’ op Facebook.

Het probleem met de discussie is dat je door alle pepernoten de Zwarte Piet niet meer ziet. De gemoederen lopen zo hoog op dat je bang bent dat heel Nederland straks verplicht aan de valium moet. Er wordt veel geschreeuwd maar wat wordt er nou eigenlijk gezegd? Tijd voor een beetje duiding. Zijn wij trouwens dol op bij Univers. Net zoals Frank Bosman, waarbij we daarom gezellig aan tafel schoven.

Waar komt die hele Zwarte Piet-rel ineens vandaan?

“Het is een soort maatschappelijke luxe dat we deze discussie kunnen voeren. We hoeven niet meer te discussiëren over kinderen die in de goot sterven, of over hoe we een buitenlands leger afstoppen. Een groot aantal fundamentele problemen in onze maatschappij zijn al opgelost. Waardoor er ruimte ontstaat om te discussiëren over Zwarte Piet. Waarmee ik niet wil zeggen dat het een onzinnige kwestie is. Maar het komt wel aan het eind van een lang proces van emancipatie en ontwikkeling. Dat is de reden waarom het Zwarte Piet-debat nu opspeelt. Het is een teken van beschaving dat we de ruimte hebben en nemen om het over dit soort dingen te hebben. Er zit ook nog een tweede kant aan de zaak.”

Houd ons niet langer in spanning.

“Nederland wordt steeds minder een eenheid. De gemeenschapszin is geërodeerd door individualisering, de-institutionalisering, het wegvallen van de zuilen, het wegvallen van verenigingen en politieke identiteit. Enzovoorts. Tegelijkertijd beseffen we steeds meer dat een mens niet alleen kan leven. We zoeken weer naar verbanden die mensen kunnen samenbrengen. Het Sinterklaasfeest is zo’n verband. Daaraan mag iedereen meedoen, net zoals iedereen supporter van het Nederlands Elftal mag zijn. Het is van ons allemaal. Maar als dat ‘wij-gevoel’ wordt bedreigd krijg je een heel felle reactie.”

Dat is mild uitgedrukt. Het lijkt wel alsof mensen alleen nog kunnen schreeuwen, vind je niet?

“Precies. Onderbuikgevoelens regeren. Om dat tegen te gaan moeten we twee dingen doen. Enerzijds moet er erkend worden dat sommige mensen het Sinterklaasfeest als racistisch ervaren. Dat moet je niet wegstoppen. Maar anderzijds moeten degenen die kritiek hebben op Zwarte Piet erkennen dat het Sinterklaasfeest voor veel Nederlanders heel belangrijk is. En dat je het niet zomaar kan veranderen.”

Je was aanwezig bij Debat op 2. Zwarte Piet-criticasters moeten toleranter zijn, zei je daar.

“Tolerantie betekent niet dat je het ergens mee eens moet zijn. Het bekent dat je iets verschrikkelijk irritant vindt maar toch zegt: oké, ik accepteer het. En dat moet van twee kanten komen. Vaak wordt gezegd dat in een democratie de meerderheid tolerant moet zijn voor de minderheid. Maar het geldt ook andersom. Anders kan één partij zijn wil opleggen aan de ander. De fout die de Zwarte Piet-criticasters maken is dat ze een revolutie willen. Ze maken niet alleen hun onvrede kenbaar, ze eisen ook dat er meteen iets mee wordt gedaan. Dat is even goed weinig tolerant en leidt dus tot verzet. Het is beter om langzaam naar elkaar toe te groeien.”

Op dit moment escaleert de discussie alleen maar. Hoe krijg je het voor elkaar dat beide kampen naar elkaar toegroeien?

“Momenteel kun je eigenlijk alleen maar aan damage control doen. Het zou helpen als we ons gaan realiseren dat Sinterklaas een samenvoeging is van een hele hoop tradities. In de loop van de tijd heeft het Sinterklaasfeest allerlei nieuwe invloeden opgedaan. Daar zit een element van slavernij in, absoluut. Maar Zwarte Piet is ook een clown, een nar, die de ietwat saaie Sinterklaas een spiegel voorhoudt. Sinterklaas zelf komt weer gedeeltelijk voort uit Wodan. En ga zo nog maar even door. De moderne mythologie van Sinterklaas en Zwarte Piet herbergt een lappendeken aan invloeden en is voortdurend in beweging. Het is allemaal niet zo eenzijdig.”

Juist daarom kunnen we de traditie toch aanpassen?

“Ja. Ik denk ook dat veel Nederlanders uiteindelijk wel openstaan voor Blauwe Piet of Oranje Piet. Maar die verandering moet geleidelijk ontstaan. Zolang je blijft eisen dat het Sinterklaasfeest direct wordt aangepast zal de weerstand die nu bestaat niet verdwijnen. Wat we nodig hebben is een Sinterklaas-evolutie, geen revolutie.”

Frank Bosman is cultuurtheoloog aan Tilburg University. Hij publiceerde het boek “God houdt wel van een geintje” en is verkozen tot de eerste “meest spraakmakende theoloog” van Nederland.