Reizen tot je erbij neervalt

Waarom vinden we reizen zo belangrijk? Promovendus cultuurwetenschappen Tom van Nuenen neemt reisverhalen en reisblogs onder de loep om hier achter te komen. “Reizen staat tegenover de identiteitsproblemen van het moderne leven”

Vakanties zijn er om uit te rusten. Maar thuisblijven en lekker in de luie stoel hangen is wel het laatste waar Nederlanders aan denken wanneer ze vrij zijn. Er moet gereisd worden. Volgens het CBS ondernemen Nederlanders jaarlijks zo’n 37 miljoen vakanties. Achttien miljoen daarvan worden in het eigen land doorgebracht, bijna negentien miljoen in het buitenland. We trekken graag de portemonnee om ergens anders te zijn. Maar liefst zestien miljard euro per jaar besteden we in Nederland aan vakanties.

Natuurlijk is de ene reiziger de andere niet. Sommige vakantiegangers zoeken ieder jaar hetzelfde resort in Turkije op, terwijl anderen liever met een kapmes door de rimboe dwalen. Maar dat we graag reizen en ergens anders zijn dan thuis, dat staat vast. Waarom eigenlijk?

Reizigershaat

Van Nuenen verdiept zich in reisblogs en sociale media omdat je er ziet hoe dominant de manier is waarop we met z’n allen over reizen spreken. Die media geven een tegenstrijdig beeld. Ja, we vinden reizen belangrijk. Maar we zijn niet altijd even dol op reizigers. “Er is genoeg ressentiment tegen reizen – vooral tegen toerisme,” vertelt Van Nuenen. “Toeristen worden toch vaak weggezet als het laagste van het laagste. Ze bewegen zich voort in drommen, kuddes, zwermen of koppels, zijn gehoorzaam als schapen en irritant als een plaag insecten. Niemand wil toerist zijn.”

Maar ook op de echte avonturiers die de verre uithoeken van de planeet opzoeken valt wel iets aan te merken. “GeenStijl bijvoorbeeld plaatst eens in de zoveel tijd een post waarin ‘reisbureau NPO’ te kakken wordt gezet. Kneuterige tv-makers die van onze belastingcenten de wereld over vliegen voor altijd weer dezelfde culturele clichés. Zulk cynisme komt niet alleen door het feit het om de publieke omroep gaat. Reizen wordt vaak strategisch ingezet, als deel van een verkooppraatje. ‘Kijk mij eens reizen!’.”

Jagend de wereld over

Nee, de reiziger is niet altijd even geliefd. Toch weerhoudt ons dat er niet van om de koffers in te pakken en op het vliegtuig te stappen. Waarom? “Reizen staat tegenover de identiteitsproblemen van het moderne leven,” zegt Van Nuenen. “Er zijn boeken volgeschreven over het onstabiele en vluchtige Zelf, dat geen houvast meer heeft. Reizen is een uitkomst, belooft ons een nieuw Zelf dat we, tegelijk met de wereld, kunnen ontdekken.”

Dit resulteert in een angst om dingen te missen. “Op Facebook zie je constant plaatjes voorbij komen met een ondergaande zon, een parelwit strand, en een tekst als ‘Life is too short to wait’. Daar ligt een veronderstelling onder natuurlijk – dat we allemaal eigenlijk willen reizen maar falen om die droom uit te laten komen. Elke vorm van stilstand wordt gereduceerd tot een vorm van wachten. Als we niet in beweging zijn, zo wordt ons voorgehouden, willen we dat eigenlijk wel. En die boodschap sluit weer perfect aan op boeken als 1000 plekken die je echt gezien moet hebben. Zo’n titel betekent: Het kan spoedig voorbij zijn, dus schiet op en verwezenlijk jezelf!”

Thuisblijvers

Toch heeft reizen niet altijd die positieve connotatie gehad. Om de thuisblijvers een hart onder de riem te steken vertelt Van Nuenen over een curieuze ziekte: “Aan het eind van de negentiende eeuw was onbeheersbare reisdwang een officieel erkende aandoening. Het heette Fugue, of Wandertrieb, en het werd een kleine epidemie. Mensen verlieten zonder aangeven huis en haard, en werden duizenden kilometers verder teruggevonden. Het was een modeziekte, die snel weer verdwenen was. Vandaag de dag lijden veel hoogopgeleide mensen niet meer aan de Fugue, maar worden ze erdoor geleid. Een keertje thuis blijven en naar de Nederlandse vogeltjes luisteren lijkt me voor die ervaringszieke horde niet verkeerd.”

Maar om nou je vliegtickets weer in te leveren? “Laten we wel wezen: reizen maakt je leven wel degelijk waardevol. Het is bij uitstek de expressie van menselijke nieuwsgierigheid en ontdekkingsdrang. De oudste verhalen – de Exodus en Odyssee – zijn niet voor niets reisverhalen. Ze liggen aan de basis van onze inspiratie, en hebben te maken met die ene vraag, waar we ons van kinds af aan mee bezig houden: wat is er om die nieuwe hoek te zien?”

De Engelse versie van dit interview staat in de nieuwe Univers.