Nagel aan de doodkist

“In een vrije staat moeten ook de tongen vrij zijn,” schreef Desiderius Erasmus. De beroemde Rotterdamse humanist zou zich omdraaien in zijn graf bij het horen van het nieuwtje over de naar hem vernoemde universiteit. De Erasmus Universiteit gaat grondig snijden in haar filosofieonderwijs. Volgens decaan Jack Vromen is handhaving van de zelfstandige filosofiefaculteit ‘geen haalbare kaart’.

De reden voor de hervorming is simpel: geen geld. De faculteit geeft jaarlijks 300.000 euro meer uit dan er binnen komt. En dus moet er gereorganiseerd en gefuseerd worden. De opleidingen wijsbegeerte blijven waarschijnlijk behouden, maar het is slechts een kwestie van tijd voor de faculteit kopje onder gaat. Als dat gebeurt, heeft alleen Groningen nog een zelfstandige filosofiefaculteit.

Het wegbezuinigen van de Rotterdamse filosofiefaculteit is het zoveelste voorbeeld van doorgeslagen rendementsdenken aan de Nederlandse universiteiten. Vraag mensen naar het belang van filosofie en iedereen zal zeggen dat filosofie super-reuze-enorm-belangrijk is. Maar als het geld kost kunnen we ineens goed zonder. Bovendien worden filosofiestudenten later toch werkeloos, dus ja, wat heeft de maatschappij eraan? Dit denken is voor een groot deel verantwoordelijk voor de malaise die de gehele geesteswetenschappen treft. Het vrije denken, culturele ontwikkeling, het opleiden van kritische geesten: we vinden het allemaal van groot belang. Maar aan het eind van de rit mag de kritische geest niet teveel kosten en moet hij wel soepel meedraaien in de maatschappij. Een beetje zoals in het gedicht van die andere grote Rotterdammer, Jules Deelder:

De onafhankelijke geest
gelauwerd en geprezen
wordt in stilte gevreesd
als gevaar voor de vrede
Nagel aan de doodkist die
geweten heet

Juist nu kunnen universiteiten nagels aan de doodkist van hun geweten goed gebruiken. Om tegenwicht te bieden aan het nutsdenken dat de academische agenda steeds meer bepaalt. Om ervoor te zorgen dat kennis méér blijft dan iets dat vermarkt moet worden. En om studenten op te leiden die niet alleen goede ondernemers, maar ook goede denkers zijn. Want de vrije staat waarin ook de tongen vrij zijn, die krijg je niet zomaar cadeau. Daarvoor heb je zelfstandige denkers nodig – en ook die moeten worden opgeleid. Geesteswetenschappen zijn voor die vorming van groot belang, met filosofie als kloppend hart.

Bedankt voor dit pleidooi, zullen ze in Rotterdam zeggen, maar het geld is er simpelweg niet. We moeten wel. Het is maar de vraag of dat zo is. Een dag nadat bekend werd dat de filosofiefaculteit wordt opgeheven, kwam het nieuws naar buiten dat de Erasmus Universiteit gebouwen van het Erasmus MC wil kopen. Geraamde kosten: 100 tot 150 miljoen. Kwestie van prioriteiten.