Wetenschapsvisie 2025: weinig verrassend

Overheid, bedrijfsleven en burgers zijn aan zet. Zij moeten bepalen waar onderzoek naar gedaan wordt. Zo moet de maatschappelijke impact van wetenschap worden vergroot. Dat blijkt uit de Wetenschapsvisie 2025. Rector magnificus Philip Eijlander was bij de presentatie. “Geen verrassend stuk,” merkt hij droogjes op. “We wisten dat het eraan zat te komen. Jammer is het wel, voor universiteiten met ambities op het vlak van onderzoek. Meer geld voor onderzoek, dat lees je nergens terug.”

Wetenschap aangestuurd door maatschappelijk nut. Geen doemscenario, wel reden tot zorg, meent Eijlander. Want: blijft er ruimte voor ongebonden, creatief en verrassend onderzoek? En: hoe gaan burgers bepalen waarnaar onderzoek wordt gedaan? Eijlander is sceptisch: “Het klinkt allemaal mooi, maar je moet ermee oppassen.” De plannen gaan volgens de rector teveel uit van het idee “Dat de vraag vanuit de markt gearticuleerd kan worden.”

Dat wetenschap aan moet sluiten bij wat de maatschappij nodig heeft, spreekt Eijlander niet tegen. Maar die opgelegde thema’s moeten niet te ver gaan: “Het is allemaal niet te voorspellen. De thema’s niet; die wisselen. En ook zeker het onderzoek zelf niet. Je kunt niet verlangen dat onderzoek direct concreet, maatschappelijk nut heeft.” Beslist voegt hij daaraan toe: “Ik durf zelfs te stellen dat ongebonden onderzoek uiteindelijk het meeste maatschappelijk nut heeft. De mooiste dingen zijn het resultaat van toevallige ontdekkingen.”

Academische vrijheid
Nu al bepalen het Nederlandse topsectorenbeleid (9 sectoren waar Nederland op wil excelleren) en het Europese onderzoeksprogramma Horizon2020 voor een belangrijk deel waar onderzoek zich op richt. Met de nog te formuleren Nationale Wetenschapsagenda zal de wetenschap nog meer gestuurd worden door de maatschappij. Eijlander denkt niet dat academische vrijheid zo verloren gaat. Maar: “Als je geen geld meer hebt, kan dat de facto wel een beperking zijn van de vrijheid. En het is jammer dat er steeds minder ruimte is in de eerste geldstroom. Al doet de Nederlandse wetenschap het ondanks deze beperkingen heel goed. Maar als je jaar in jaar uit zo doorgaat, zonder impulsen, ja, dan vind ik dat wel zorgelijk.”

Onderzoeksgeld
Op eerste blik sluit Tilburg University, vaak bekend om zijn juridische en economische faculteiten, nou niet bepaald naadloos aan bij de onderzoeksthema’s waar geld te halen is. Dat zijn bijvoorbeeld chemie, ICT, infrastructuur, gezondheid en landbouw. Maar dat is schijn, volgens Eijlander. Het gaat namelijk over onderzoek. En met haar Centers of Excellence (waarvan ze er inmiddels vier heeft) sluit Tilburg University volgens Eijlander wonderwel aan bij het Europese onderzoeksprogramma Horizon2020. Dat de universiteit “niet zoveel heeft” met topsectoren, maakt dan ook weinig uit. Er is voldoende financiering vanuit Brussel. Kortom: de focus op deze onderzoeksthema’s is niet per se financieel nadelig voor Tilburg University.

Promotiefabriek
Met de wetenschapsvisie wordt de promotiefabriek aan banden gelegd. De promotiebonus (nu nog circa 90.000 euro) wordt verlaagd. Daarnaast wordt een maximum gesteld aan het totaalbedrag van te ontvangen promotiebonussen per universiteit (20% van het totaalbudget). Universiteiten werden in hun financiering namelijk te afhankelijk van het aantal promoties. ‘Promotiefabriek’- geen term waar Eijlander gelukkig mee is. Die doet volgens hem geen recht aan de feiten: “Iedereen vond promoties belangrijk, dus werd daarop ingezet.” De promotiebonus is volgens Eijlander geen perverse financiële prikkel om zoveel mogelijk promovendi in huis te halen. “Zo lucratief is dat niet. Een promovendus levert uiteindelijk geen geld op.” Alleen al het salaris van een promovendus, dat is meer dan de bonus.

Volgens Eijlander gaat het helemaal niet om geld, waar het promovendi betreft. Waar het dan wel om gaat? Vernieuwing en talent. Reden dat Tilburg University met haar Strategisch Plan 2014-2017 inzette op méér promovendi, alsook meer geld voor begeleiding en opleiding van diezelfde promovendi. Dat blijft zo. De wetenschapsvisie verandert voor de universiteit niets aan de plannen. Daarin is Tilburg University volgens Eijlander niet uniek: “Dat doen alle universiteiten. Promovendi zijn de mensen van de toekomst.”