De Verbeterde Samenleving

Ja mensen, het zijn moeilijke tijden voor de wetenschap. Vooral voor de sociale wetenschap. In Japan zwelt de kritiek aan – en mogen maar liefst 26 faculteiten binnenkort de deuren sluiten of radicaal bezuinigen. En in Amerika bemoeit het congres zich ook al met de inhoud van onderzoek. De NSF bezuinigt er lustig op los als het gaat om sociaal wetenschappelijk onderzoek. Iedereen voelt de kritiek. Iedereen ziet de noodzaak om iet te veranderen. En niet alleen in die twee landen. Ook in Nederland.De toegenomen nadruk op valorisatie in Nederland, spreekt boekdelen. Onnuttige wetenschap moet worden bestreden. De staatsruif wordt niet voor niets leeg gevreten door talloze wetenschappers die van uw en mijn belastingcenten onderzoek zitten te doen. Daar moet iets voor worden terug geleverd. Onze kennis moet de maatschappij van nut zijn. Dan wellicht zullen de mensen zien hoe nodig (sociale) wetenschap eigenlijk is.

Deze noodzaak tot valorisatie wordt natuurlijk ook aan onze Tilburgse universiteit gevoeld. Recent nog suggereerden kersverse Rector Magnificus en bestuursvoorzitter Koen Becking een verandering van ons alom geprezen universitaire motto. Van Understanding naar Advancing Society.  Nou goed – de samenleving beter maken. Let’s make things better – our new moral duty! Daar kan je als universiteit dus op in springen, maar, dan moet je natuurlijk wel weten wat goed is. Want alleen als je weet wat goed is, weet je ook wat beter is.

Laten we beginnen met de mensen in de samenleving. Weten die eigenlijk wel wat goed is? Dat valt nogal mee. Hele drommen mensen onderschrijven het idee dat het onderscheid tussen goed en slecht tegenwoordig nauwelijks nog te maken valt.

En wat moet je dan als je het allemaal niet meer weet? Je zou kunnen vragen aan ter zake deskundigen wat er allemaal goed is – en wat dus beter is. Maar daar wringt hem de schoen. Die wetenschappers weten het zelf natuurlijk ook niet. Wetenschap is namelijk gericht op de vraag hoe iets werkt. Niet op de vraag of dit ‘hoe’ helemaal goed is.

Dat laat zich het makkelijkst uitleggen aan de hand van een voorbeeldje. Neem bijvoorbeeld het ‘probleem’ van de sociaal economische ongelijkheid. Talloze onderzoekjes zijn gedaan naar de determinanten hiervan. Men kan bijvoorbeeld kijken naar de effecten van globalisering. Men kan kijken naar de effecten van onderwijssystemen. Men kan kijken naar de effecten van leeftijdscohorten. Of naar verschillen tussen mannen en vrouwen, om maar weer eens een andere dwarsstraat te noemen. En uit al dat onderzoek komen inzichten in hoe sociale ongelijkheid tot stand komt. Maar dan is het nog maar de vraag wat we met deze kennis kunnen.

Wat linksig georiënteerde mensen zullen denken dat sociale ongelijkheid onrechtvaardig is – want alle mensen zijn toch gelijkwaardig, bladibla. Een goede linkse beleidsmaatregel die volgt op dit inzicht is dan ook om aan de hand van deze inzichten de sociale ongelijkheid een beetje in te dammen, en de randjes van de negatieve effecten weg te halen – bijvoorbeeld door meer nivellering voor te stellen, door te beschermen tegen globalisering, door onderwijssystemen aan te passen zodat de kinderen van lager opgeleiden ook naar de universiteit kunnen, etc…. Bijkomend voordeel is dat mensen aan de onderkant van de samenleving rijker worden, en dat is weer goed voor de economie…

En dan zijn er nog de wat rechtsig georiënteerde mensen. Zij zien sociale ongelijkheid eerst en vooral als rechtvaardig – want iemands individuele prestatievermogen wordt maximaal beloond, wat zich uit in verschillen tussen mensen, bladibla. Een goede rechtse maatregel die volgt uit al het inzicht is dan ook om sociale ongelijkheden geenszins te beperken: Je laat de wereldhandel de vrije loop, privatiseert, laat mensen zelf investeren in hun opleiding, etc… Bijkomend voordeel is dat arbeid lekker goedkoop wordt, en da’s weer goed voor de economie…

Volgens rassocioloog Max Webert, a.k.a. strammer Max, kan de wetenschap helemaal niet bepalen welke doelen er allemaal wel en niet moeten worden nagestreefd. Welke substantiële doelen belangrijk zijn, en wat waardevol is, daar kan de wetenschap – die gericht is op de vraag hoe iets werkt – nou eenmaal geen antwoord op geven. Dit laatste type, meer normatieve, vragen kunnen volgens hem eenvoudigweg beter beantwoord worden door hen die ervoor doorgeleerd hebben: De paus en de premier!

Tja, daar zitten we dan. De samenleving weet niet zo goed meer wat er allemaal goed is. De wetenschap weet dat ook niet zo goed. En juist op dit moment wordt er van ons verwacht dat we de samenleving beter kunnen maken. Het pleidooi voor Advancing Society kan geïnterpreteerd worden als een briljante zet: Met een samenleving in twijfel is de belofte dat universitair onderzoek de zaak weer beter kan maken best aantrekkelijk. Maar dan moeten we wel leveren – en voor we tegenstrijdige adviezen beginnen te geven, dan lijkt me een beetje overeenstemming wat er allemaal ‘goed’ en ‘beter’ is, een goede stap voorwaarts (pun intended).

PA

En wil je jezelf verbeteren? Ga dan Zingen met De Socioloog des Vaderlands tijdens NightUniversity

_Advertentie.