Een staat heeft burgers, de wereld heeft mensen

Univers publiceert een reeks opinies over het vluchtelingenvraagstuk. Vandaag deel 3 door Henk van Houtum.

Staten hebben grenzen en die grenzen zijn vooral van papier. Om een grens te overschrijden heb je een papieren paspoort nodig om te bewijzen wie je bent en soms een papieren visum om daadwerkelijk te kunnen afreizen naar het land van voorkeur. En dan geldt dat het ene paspoort méér gelijk is dan het andere. Want er is een groot verschil tussen welke paspoorten wel en welke niet een visum nodig hebben.Zo hebben Nederlandse paspoorthouders zonder visum toegang tot 172 landen. Maar voor hen die bijvoorbeeld in Afghanistan zijn geboren, ziet de wereld er heel anders uit, zij kunnen zonder visum slechts naar 28 landen. Het lot van de geboortegrond bepaalt dus je toegang tot de wereld. En daarmee je legale reismogelijkheden. Een dergelijke geboorteloterij is weinig anders dan feodaal. Immers: werkelijke vrijheid en gelijkheid suggereert vrijwaring van een discriminerende lotsbestemming. Conform ook de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: ‘All human beings are born free and equal’ (artikel 1). En: ‘Everyone is entitled to all the rights and freedoms without distinction of any kind, such as race, color, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status.’ (artikel 2).

Morele gelijkwaardigheid is te belangrijk om aan individuele staten of de EU over te laten

De Europese Unie draagt niettemin actief bij aan deze mondiale ongelijkwaardigheid. En dat heeft vergaande consequenties. De EU hanteert namelijk bij de visumtoekenning een Schengenlijst met 135 negatieve landen, de over het algemeen wat armere en/of moslimlanden. De daar geborenen krijgen niet of heel moeilijk een EU-visum. Dit verklaart dat burgers uit landen als Syrië, Afghanistan en Eritrea in veel gevallen niet legaal kunnen reizen naar de EU. Zelfs als ze recht hebben op asiel. De EU beboet vliegtuigmaatschappijen die mensen zonder visum laat reizen, dus zijn ze genoodzaakt als ongedocumenteerde vluchtelingen op heimelijke manieren te reizen. Dat maakt smokkelhandel profijtelijk en maakt het reizen letterlijk levensgevaarlijk. Hoewel het een mensenrecht is te vluchten zonder papieren bevinden vluchtelingen zich in een gevaarlijk limbo: het niemandsland tussen staten. Niet het ijzer van grenshekken of het beton van grensmuren, maar papier vormt dus de hardste en dodelijkste grens. De tranen die EU-leiders plengen vanwege verdronken vluchtelingen op de stranden van Europa zijn krokodillentranen.

Morele gelijkwaardigheid is te belangrijk om aan individuele staten of de EU over te laten. Het wordt tijd voor een mondiaal asielbeleid. Want een staat heeft burgers, de wereld heeft mensen. En die wereld is niet van papier.

Henk van Houtum

Deze column verscheen ook in het blad OneWorld, nr. 8, 2015. De portretfoto van Van Houtum is gemaakt door Lilian van Rooij.

Op donderdag 22 oktober aanstaande organiseert het Hartslagcafé de thema-avond ‘De vluchteling begrensd’. Daarop vooruitlopend publiceert Univers een reeks blogs over het vluchtelingenvraagstuk. Henk van Houtum – de auteur van deze bijdrage – is hoofd van het Nijmegen Centre for Border Research (Radboud Universiteit Nijmegen).

_Advertentie.