Het failliet van de sociologie?

De grote sociologische analyses n.a.v. de recente terroristische aanslagen in Parijs blijven, afgezien van debatten op Twitter (maar wie volgt die uiteindelijk nog), grotendeels uit. Toch waagde de Belgische socioloog Mark Elchardus – emeritus professor aan de VUB en in Nederland vooral bekend vanwege zijn werk rond de symbolische samenleving en de dramademocratie – zich aan een opinie in De Morgen. Ooit een voorvechter van progressief intellectueel Vlaanderen valt Elchardus in zijn diagnose terug op een conservatieve reflex die zelfs de legitimiteit van de sociologie in vraag stelt. Als wetenschap hoort de sociologie juist een antwoord te geven op grote maatschappelijke vraagstukken rond sociale ongelijkheid en sociale samenhang. Daarom moeten we juist nu, meer dan ooit, erover waken dat we niet vervallen in simplismen. Enkele gedachten die Elchardus opwerpt verdienen de nodige nuance.

Ten eerste, Elchardus pleit voor een selectieve migratie om “ons samenlevingsmodel”, opgebouwd “door onze grootouders en ouders”, veilig te stellen. Daarin grijpt hij niet enkel terug naar de verzorgingsstaat (iets waar we eerder al de nodige nuance over hebben aangebracht), maar ook de liberale waarden die teruggaan op de Verlichting. Deze waarden overleefden de eerste lichting immigranten,  die in de jaren 1950-60 naar West-Europa trokken om bij te dragen aan onze economische ontwikkeling. Meer zelfs, ze zijn fors uitgebreid. Nederland en België zijn voorlopers in het euthanasiedebat en behoorden tot de pioniers in de openstelling van het huwelijk naar partners van hetzelfde geslacht. Helaas, niet zonder slag of stoot, want het is onmiskenbaar dat, gemiddeld genomen, gemiddeld genomen, moslimjongeren minder tolerant zijn tegenover holebi’s.

Maar kunnen we verwachten dat moslims niet te bewegen zijn richting de waarden die ons samenlevingsmodel kenmerken? Leo Lucassen, docent migratiegeschiedenis aan de Universiteit van Leiden, stelt dat het debat over de integratie van immigranten dreigt spaak te lopen door teveel te focussen op de kloof met de huidige generatie autochtonen (zie binnenkort op Universiteit van Nederland). Zijn suggestie is om bijvoorbeeld de vergelijking te maken met autochtonen van de jaren 1980. En dan zal je nu eenmaal ook opmerken dat het maatschappelijke klimaat onder de autochtone bevolking tegenover homo’s – om maar weer terug te grijpen naar dit voorbeeld – verre van rooskleurig was. Immigranten assimileren naar de normen en waarden van hun gastland, maar dat dit vergt tijd. Omringd met emoties die de aanslagen in Parijs hebben losgeweekt kunnen we dergelijke onderzoeksresultaten niet naast ons neerleggen.

Ten tweede, de logica van selectieve migratie gaat er eveneens van uit dat ook de autochtone bevolking hier de vruchten van plukt. Althans, dat was indertijd de logica van Republikeinse politicus Pat Buchanan toen hij het voorstel lanceerde om de Amerikaanse grenzen te sluiten. Op die manier zou de huidige generatie immigranten ten volle kunnen integreren terwijl autochtonen verder konden “wennen” aan immigranten. Dat voorstel volgde op het beruchte onderzoek van Harvard-professor Robert Putnam die vaststelde dat mensen die in etnisch diverse buurten wonen elkaar minder vertrouwen. Vervolgonderzoek heeft vastgesteld dat de sociaaleconomische situatie van de buurt een onmiskenbaar belangrijke invloed heeft op vertrouwen (de Volkskrant heeft vorige week uitgebreid gerapporteerd over het feit dat dit onderzoek genuanceerd moet worden).  Natuurlijk is dit – politiek gezien – geen fijne boodschap, want je moet dan inzetten tegen armoede, wat moeilijker is dan af te geven op de multiculturele samenleving. Omdat een diverse buurt vaak ook een verpauperde buurt is, moet onze wetenschap de juiste oorzaken van deze samenlevingsproblemen ontwarren.

Ten derde moeten we ook niet blind zijn voor wat er leeft bij de immigranten zelf. In het geval van de aanslagen in Parijs stelt Elchardus dat de oorzaken voor hun terreurdaden niet mag worden losgezien van de islam. Als sociale wetenschapper zou je je echter moeten afvragen hoe het komt dat deze groep zo sterk is geradicaliseerd, en waarom deze groep afwijkt van de algemene trend. Gents onderzoek van collega Koen van der Bracht, volgend op eerder onderzoek van Frank van Tubergen, laat namelijk zien dat ook immigranten religieus assimileren (anders gezegd: net als autochtonen trekken ze zich doorgaans los van God). Welke factoren hebben de radicalisering van de Parijse terroristen zo sterk in de hand gewerkt dat ze over gingen tot deze ongekende terreur? Onderzoek naar hun motieven zal een mix beslaan tussen terreurdeskundigen, criminologen, psychologen, maar zeker ook sociologen. Zo bestaat er onderzoek van Tim Immerzeel en Frank van Tubergen dat aantoont dat mensen die onzekerheid ervaren makkelijk terugvallen op het geloof omdat deze antwoord biedt op existentiële vragen. Nu waren de terroristen in Parijs niet allemaal arme schapen, wat de vraag opwerpt waarom ze zo vatbaar waren voor mobilisatie. Sociologen voegen toe dat mensen, in hun zoektocht naar een sociale identiteit, misschien eerder heil vonden in de radicale islam omdat België hen, ondanks alles, weinig houvast gaf.

Sociologen voegen toe dat mensen, in hun zoektocht naar een sociale identiteit, misschien eerder heil vonden in de radicale islam omdat België hen, ondanks alles, weinig houvast gaf.

De aanslagen in Parijs hebben een aantal heikele pijnpunten blootgelegd die aantonen dat Europa problemen heeft met diversiteit en immigratie, en dat we nog een lange weg te gaan hebben. Maar in plaats van te vervallen in simplismen moet de sociologie juist argumenten aanreiken die kunnen verklaren waarom is gebeurd wat is gebeurd. Net zoals Elchardus afsluit moeten sociologen op zoek naar bindingen, naar medemenselijkheid – actief meedenken, nuanceren, en oplossingen aanreiken waar politici vervolgens mee aan de slag kunnen. Dit is een complex proces, maar verwachten dat je de lusten van immigratie kan loskoppelen van de lasten die het met zich meebrengt is nogal utopisch. Is dit het failliet van de sociologie? Verre van, zelfs …

TR

_Advertentie.