De geest van de belastingwet geldt ook voor bedrijven als Apple

De geest van de belastingwet geldt ook voor bedrijven als Apple

Richard Happé (TiSEM, 69) weerspreekt collega-fiscalisten die stellen dat een beroep op fiscale ethiek misplaatst is bij de aanpak van agressieve belastingontwijking door multinationals. In één adem laakt hij de in zijn ogen onwaarachtige wijze waarop bestuurders van deze bedrijven hun gedrag verdedigen als die zeggen dat zij zich strikt aan de belastingwetgeving houden.

“Een bedrijf als Apple weet drommels goed dat het de geest van wetten en verdragen schendt, als het in plaats van normaal belasting over haar winst te betalen vrijwel geen belasting betaalt. Het is lariekoek dat de morele plicht van bedrijven om hun ‘fair share’ aan belastingen te betalen te vaag is zolang je dat begrip niet in een exacte wettelijke regel hebt vastgelegd”, zegt de emeritus hoogleraar belastingrecht aan TiU. Happé geldt als een autoriteit op het terrein van de belastingethiek, maar zijn opvattingen zijn niet onomstreden zijn onder vakgenoten en belastingadviseurs.

De gepromoveerde jurist, die ook een graad in de filosofie heeft, signaleert een fiscale crisis. “De neo-liberale opvatting, die eigenbelang centraal stelt, heeft multinationals ertoe gebracht uitsluitend op zoek te gaan naar een zo laag mogelijke belastingdruk. Belastingadviseurs hebben daarvoor structuren geconstrueerd die nog net binnen de letter van de wet vallen. Dit is in beslotenheid gebeurd, buiten het zicht van de samenleving. Door de financieel-economische crisis is deze praktijk echter ter discussie komen te staan. Gekunstelde structuren en belastingschandalen leiden met grote regelmaat tot veel deining in de media, de politiek en de samenleving. De beslotenheid van de fiscale wereld is doorbroken. De kosten van belastingontwijking zijn zo hoog dat overheden de oorlog hebben verklaard aan agressieve belastingplanning.”

De maatregelen die de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling in het zogeheten Beps-project op papier heeft gezet en die de twintig grootste economieën in de G20 hebben overgenomen, zijn volgens Happé een belangrijke stap in de aanpak van agressieve belastingontwijking.

Overheden zien in dat zij hun belastingregels, nationaal en internationaal, moeten verbeteren, zodat ook multinationals hun fiscale `fair share’ gaan bijdragen. “Maar, let wel, je kunt geen regel bedenken, waar je niet omheen kunt”, waarschuwt Happé. “Een voorbeeld dat ik graag geef, is een kleindochter van 15 jaar die bij ons komt logeren, smoorverliefd is en uit wil gaan met haar vriendje. Mijn vrouw en ik overleggen en vinden het goed, maar zeggen erbij dat ze om twaalf uur thuis moet zijn. De kleindochter komt niet ’s avonds, maar de volgende ochtend om twaalf uur naar huis. Naar de letter heeft ze de afspraak niet geschonden, maar wel naar de geest.”

Uw critici, die meer van de letter van de wet zijn, menen dat overheden te veel steken laten vallen om een moreel appel te kunnen doen. Belastingregels dienen uitsluitend het belang van de schatkist en vertonen bovendien lekken.
“Multinationals, maar ook rijke particulieren zijn overal en nergens gevestigd. Een grote groep ziet de uiteenlopende belastingwetten als een ‘bunch of rules’. Daardoor kunnen zij elk gewenst moment in strijd met de geest van die wetten en de gerechtvaardigde verwachting van de samenleving handelen. Op zulk gedrag mag je ze aanspreken. Het is onmaatschappelijk om geen belasting te betalen, terwijl je wel profiteert van overheidsvoorzieningen. Dan ben je onethisch bezig.”

Valt de wetgever dan niets te verwijten?
“Het klopt dat er slechte wetgeving is en dat overheden boter op hun hoofd hebben. Landen hebben zich decennialang ingespannen multinationals fiscaal te verleiden zich in hun land te vestigen. Resultaat: een ‘ratrace to the bottom’. Landen hebben zich tegen elkaar laten uitspelen. Hierdoor is in Nederland het fenomeen brievenbusmaatschappijen zo uit de hand gelopen. Ook nu zien we dat staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën twee petten op heeft: hij wil echt iets aan de fiscale regels veranderen, maar behartigt tegelijk de fiscale belangen van de BV Nederland. Het getuigt daarbij ook wel van realisme dat je niet het braafste jongetje van de klas wilt zijn als andere landen niet meebewegen.”

Verbetert de belastingmoraal van multinationals?
“Je kunt niet alle multinationals over één kam scheren. Er zijn er genoeg die het juiste midden bewandelen. Daar komt bij dat onthullingen op het internet over bedrijven die nauwelijks of geen belasting betalen tot morele verontwaardiging leiden en reputatieschade veroorzaken. Sommige bedrijven wensen geen reputatierisico meer te lopen, andere blijven het risico nemen.”

Hoe reageren belastingadviseurs op uw pleidooi voor een fiscale ethiek?
“In 2011 schreef ik een pre-advies voor de Vereniging van Belastingwetenschap over belastingethiek. Toen kreeg ik het verwijt dat ik een deel van de adviespraktijk in een kwaad daglicht stelde. Ook nu nog zijn er felle tegenstanders. Maar ik hoor steeds vaker: `We vinden dat je te ver gaat met je morele verhaal, maar…’. Op de grote advieskantoren is er duidelijk een groep adviseurs die zegt dat het tij is gekeerd, dat klanten vragen om rekening te houden met wat ethisch verantwoord is. Bij bedrijven groeit de bewustwording dat hun fiscale handelen onderdeel is van moreel verantwoord ondernemen.”

Dit artikel is eerder  deze week verschenen in het Financieele Dagblad en het is geschreven door Laurens Berentsen. Copyright: Financieele Dagblad.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.