Schrijvers als publieke intellectuelen bieden een belangrijke tegenstem

Schrijvers als publieke intellectuelen bieden een belangrijke tegenstem

Schrijvers als publieke intellectuelen zijn belangrijk, juist in deze tijd van informatie-overload en grote politieke veranderingen. Dat zegt hoogleraar Vergelijkende Literatuurwetenschap Odile Heynders. Haar nieuwe boek Writers as Public Intellectuals, Literature, Celebrity, Democracy is het resultaat van haar onderzoek naar de rol van schrijvers in de Europese publieke ruimte. “Al lees je maandenlang alleen maar snelle stukjes, een goed boek kan je hoofd binnen drie dagen resetten.”De negen schrijvers die Odile Heynders in haar boek beschrijft, zijn interessant omdat ze “net niet helemaal in een definitie passen,” zegt ze. “Natuurlijk schets ik in mijn inleiding wel kaders. Er zijn gemeenschappelijke kenmerken aan te wijzen die publieke intellectuelen delen.” In haar boek schrijft ze: ‘The public intellectual makes a (re)construction, while interweaving fiction and reality and bringing together various perspectives. His responsibility is to collect the voices of many in order to articulate various ideas and ideologies in regard to historical events.’ Ze voegt daaraan toe: “Veel schrijvers hebben een migratieachtergrond, en hebben de moed zich daarover uit te spreken in literaire teksten die effect hebben in het publieke debat.”

En dat is nodig, zegt Heynders. “Literatuur is in staat tot reflectie en biedt een tegenstem. Met het woord ‘literatuur’ bedoel ik niet slechts de roman of poëziebundel, maar ook het publieke optreden en de zelfrepresentatie van de schrijvers.” De migratiecrisis en het toenemend nationalisme in Europa zijn de historische gebeurtenissen waar het in het publieke debat momenteel over gaat. In haar boek bespreekt en analyseert Heynders negen schrijvers als publieke intellectuelen. Onder het grote publiek zal Ayaan Hirsi Ali daarvan de meeste bekendheid genieten. Zij past eigenlijk niet helemaaBoek Odilel in Heynders’ definitie van publieke intellectuelen. “Zij heeft als politicus eigenlijk te veel in het centrum van de macht gestaan. Toch vind ik haar hier passen, omdat ze onder andere twee autobiografieën schreef waarin duidelijk wordt waar haar visie vandaan komt. Haar teksten geven inzicht in haar politieke profilering.” Dat centrum van de macht is geen plaats voor de publieke intellectueel, zegt ze. “Geert Wilders zou bijvoorbeeld een publieke intellectueel kunnen zijn, als hij aan een tafel ging zitten en zijn visie met distantie en reflectie opschreef. Een boek is een denkconstructie, terwijl veel andere informatie naar ons toekomt in partjes. Omdat de politicus in het centrum van de macht zit, is hij meer bezig met snelle retoriek dan met zo’n intellectuele denkconstructie.”

“Een boek is een denkconstructie, terwijl veel andere informatie naar ons toekomt in partjes”

De snelle retoriek van iemand als Geert Wilders bereikt wel een veel groter publiek dan de literaire denkconstructies van schrijvers als publieke intellectuelen, geeft Heynders toe. “Intellectuelen hebben nooit een heel direct effect op de maatschappij. Frans Timmermans hield deze week een pleidooi voor broederschap bij De Wereld Draait Door en kreeg de kritiek dat hij beter in een buurthuis zou kunnen gaan staan. Maar het is maar de vraag of het grote publiek dan wel naar hem komt luisteren.” Dit is een complex probleem, in de huidige ‘gemediatiseerde’ samenleving; er is veel informatie, maar weinig intellectuele reflectie. De schrijvers die door Heynders als voorbeeld worden gesteld, proberen op verschillende manieren het maatschappelijk debat te blijven voeren. “Bijvoorbeeld Hamed Abdel-Samad, die uit Egypte komt en nu in Duitsland woont. Hij schrijft en spreekt veel over de multiculturele maatschappij in Europa,” zegt ze. “Daarnaast maakte hij een geweldig satirisch televisieprogramma waarin hij met de Joodse Henryk M. Broder door het continent reist en op een grappige manier integratie-issues bespreekt. Daarmee bereikt hij misschien niet elk publiek, maar wel een nieuw publiek.”

Ook de andere schrijvers in het boek hebben een hybride positie. Ze zijn niet alleen actief via hun literatuur, maar bijvoorbeeld ook op Facebook en Twitter. Filosoof Bernard-Henry Lévy schrijft blogs voor de Huffington Post en sprak op het Maidanplein in Kiev. Schrijver Elif Shafak is naast haar populaire literatuur ook actief op Twitter, waar ze regelmatig politieke statements maakt. Juist dankzij hun activiteit op internet, blijven mensen deze schrijvers lezen, zegt Heynders. “Ik ben geen cultuurpessimist en geloof niet zo in de ontlezing. Kijk maar naar de aandacht voor boeken in De Wereld Draait Door en kijk om je heen in de trein waar men op e-readers en laptops leest. Voor haarzelf blijft het dikke, papieren boek een wonder van concentratie. Al lees je maandenlang alleen maar snelle stukjes, een goed boek kan je hoofd binnen drie dagen resetten.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.