Dé wetenschappelijke methode bestaat niet
De empirisch-experimentele methode wordt vaak voorgesteld als de beste manier van wetenschap bedrijven. Maar zelfs deze methode blijkt niet bestand tegen menselijke feilbaarheid. Wat maakt goede wetenschap, en is die ook mogelijk zónder methode? Univers vroeg het geesteswetenschappen-decaan Willem B. Drees. “Ook langs kromme wegen kun je op een goed antwoord komen. Maar om te weten of dat antwoord waardevol is, zal onderzoek nodig zijn.”
Recente kritiek op onwetenschappelijk denken komt van Nobelprijswinnaar en natuurkundige Steven Weinberg. In zijn wetenschapshistorische boek De wereld verklaard toont Weinberg zich fel voorstander van de experimentele wetenschappelijke methode. De natuurkundige hekelt filosofen als Plato, Descartes en Bacon. Die liepen volgens hem maar wat te dagdromen. Weinberg is bekritiseerd, onder meer in Nature. Zijn verhaal zou lezen als een architectuurgeschiedenis die de mate beoordeelt waarin antieke bouwwerken voldoen aan moderne bouwvoorschriften. Toch is de moderne wetenschappelijke methode van groot belang. Maar is het ook de enig begaanbare weg? Of is goede wetenschap mogelijk zonder dat dé wetenschappelijke methode gevolgd wordt?
Dé methode bestaat niet
Willem Drees merkt op dat ‘de wetenschappelijke methode’ een overkoepelend begrip is. “Werken biologen in het lab met dezelfde methode als veldonderzoekers of biologen die modellen bouwen van ecosystemen?” De vraag stellen is haar beantwoorden. Drees: “Resultaten kunnen op heel verschillende manieren tot stand komen, gezien de verscheidenheid aan verschijnselen in de werkelijkheid.” Van ‘de wetenschappelijke methode’ kunnen we alleen spreken als we alles op één hoop vegen.Drees ziet een veelheid, maar is wel voorstander van de experimentele (empirische) methode. Dat is wellicht te herleiden tot zijn eerste studie: theoretische natuurkunde. Of tot zijn tweede vakgebied, de godsdienstwetenschappen. Drees: “Er wordt zoveel onzin verteld. Het is maatschappelijk van groot belang om betrouwbare kennis over mensen en hun overtuigingen na te streven. Het fundamentele kenmerk van empirische wetenschap is de confrontatie van ideeën en waarnemingen.” Daarmee ga je een fictiefabriek tegen die door fraude of persoonlijke voorkeuren gedreven is.
Dat mensen tot onwetenschappelijke uitspraken komen en wetenschappelijke methoden niet altijd zuiver volgen, herleidt Drees tot de menselijke natuur. “We vergissen ons makkelijk. We rechtvaardigen en rationaliseren ons doen en laten met mooie redeneringen. We zijn feilbaar.” Daar ligt het belang van georganiseerde wetenschap, die nooit perfect zal zijn, maar daar wel naar streeft: “Juist als feilbare mensen is het belangrijk om tegenwicht te organiseren. Om te bevorderen dat we minder fouten maken.”
Met wetenschap ga je een fictiefabriek tegen
Goede wetenschap is waardenvrij
Drees ziet de ideale wetenschap als waardenvrije wetenschap. Vrij van onwetenschappelijke waarden en niet-wetenschappelijke belangen. Drees: “We hebben belang bij onpartijdige oordelen van wetenschappers. Alleen die waarden horen in het spel, waarvan we geleerd hebben dat ze kennis vergroten.” Drees noemt precisie, herhaalbaarheid en persoonsonafhankelijkheid.
Wetenschap bedrijven is dus een gevecht tegen de menselijke bierkaai. Volgens Drees hebben vooral de geesteswetenschappen als filosofie, letterkunde en geschiedenis het moeilijk: “Menselijke praktijken zijn ingewikkelder dan andere natuurverschijnselen. En juist omdat het over mensen gaat, is het extra belangrijk je goed te verantwoorden.”
De wetenschappelijke manier van denken beperkt zich volgens Drees niet tot een discipline als de natuurkunde. Ook filosofen kunnen grote wetenschappelijke prestaties verrichten, zonder ooit een telescoop of reageerbuis aangeraakt te hebben. Immanuel Kant is daarvan volgens Drees het bekendste voorbeeld: “Kant analyseerde de voorwaarden voor kennis en ethiek.” Is dat wetenschap? Drees denkt van wel: “Ook Kant legde zorgvuldige, intellectuele verantwoording af voor zijn inzichten.”
Ook filosofen kunnen wetenschap bedrijven
Dat er meerdere wetenschappelijke methodes zijn, betekent volgens Drees niet dat alles kan. “Wetenschappelijkheid vereist verantwoording aan de hand van gegevens en argumenten. Persoonlijke ervaring, intuïtie, religieuze ervaringen en bijvoorbeeld morele oordelen zijn in elk mensenleven van groot belang. Ze kunnen ook een wetenschapper inspireren. Maar ze vormen geen goed uitgangspunt voor wetenschappelijke argumenten.”In het volgende nummer van Univers (14 januari 2016) een interview met Willem Otterspeer. Met zijn pamflet ‘Weg met de wetenschap’ hekelt Otterspeer niet de natuurwetenschappelijke methode, maar de onderwijs- en onderzoekscultuur die er door wordt voortgebracht.
Advertentie.
