Intuïtie kun je programmeren

Computers die beslissingen kunnen nemen op basis van hun gevoel. Het zal niet meer lang duren of intuïtie is te programmeren. Dat stelt hoogleraar Informatica Jaap van den Herik (TSH) in zijn afscheidsrede.

Kun je datgene wat je voelt, wat je onbewust weet, zichtbaar maken? Dat vraagt Van den Herik zich af. Oud-wereldkampioen schaken Max Euwe, tevens hoogleraar methodologie, stelde in 1964 dat een ingeving, zoals die bij schakers voorkomt, niet valt te programmeren. Volgens Van den Herik is dat dus wel mogelijk: “In 1997 verloor Garri Kasparov al van een schaakprogramma.” Sterker: de ‘beste schaker aller tijden’ verdacht de computer er zelfs van ‘menselijke’ zetten te hebben gedaan.

Intuïtie
Je bent je altijd bewust van je keuzes, ook al lijken die dan gebaseerd op een ingeving. Je gedrag is namelijk gebonden aan bepaalde regels, waaraan de hersenen zich houden. Van den Herik: “Mensen beschikken over drie kennislagen: bewustzijn, onderbewustzijn en onbewuste kennis. Bij het programmeren gaat het om die laatstgenoemde. Dat is kennis waarvan je niet weet dat je die hebt, maar die naar boven komt in een onverwachte situatie. Bijvoorbeeld als je wordt geduwd terwijl je wilt blijven staan (fysieke intuïtie), remt bij een ongeluk (omgeving) of hoort dat je geslaagd bent (emotioneel). Als je die gedragingen registreert kunnen ze worden gebruikt als bouwstenen voor het programmeerproces.”

De data die nodig zijn voor het programmeerproces kunnen worden geregistreerd met detectors die ‘spontane’ gedragingen opvangen. Onder leiding van hoogleraar Kunstmatige Intelligentie Eric Postma en Van den Herik is in Tilburg een database ontwikkeld waarin gebaren en gezichtsuitdrukkingen zijn opgeslagen. Ook zijn veranderingen in toonhoogte en snelheid van spreken opgeslagen.

“Ik ben zelf ook een beetje een intuïtief persoon”

Robots en kunstenaars
Door het opslaan van menselijke gedragingen kunnen robots, naast een rationeel denkproces, in de toekomst ook beschikken over intuïtie. Van den Herik: “Door menselijke gedragingen op te slaan in het denkproces van de robot, kan die zijn handeling daarop aanpassen. Bij het schaken reageert een computer namelijk elke keer op de zet van een persoon. Dit kan ook toegepast worden in andere situaties zoals in de rechtszaal.”

Eerder deed de hoogleraar onderzoek naar de authenticiteit van kunstschilders. “Dit deden we door te kijken naar de compositie, kleurgebruik en penseelstreek. Wat kennisgegevens opleverde van schilders. Hiermee kon de computer schilderijen van verschillende kunstenaars herkennen en daar ook de vervalsingen uithalen. Maar nog opmerkelijker: de robot kon hierdoor een schilderij namaken. Het gevaar is natuurlijk dat er misbruik kan worden gemaakt van zulke robots.”

Gevoelsmens
Het onderzoek komt deels uit de eigen interesse van de hoogleraar. “Ik ben zelf ook een beetje een intuïtief persoon. Dat herken ik bij het schaken. Ik ga niet alle zetten na, maar denk soms gewoon: dát is de juiste zet. Bijgelovig wil ik niet zeggen. Bij het wedstrijd schaken wilde ik wel alles op een bepaalde manier neerzetten vroeger. Maar ik neem bijvoorbeeld niet elke dag een blauwe bal mee, omdat ik daar ooit een wedstrijd mee heb gewonnen. Daarnaast is een keuze maken op intuïtie vaak effectiever. Eigenlijk probeer ik het leven een stukje makkelijker te maken.”

Naast hoogleraar was Jaap van den Herik (1947) directeur van het Tilburg Center for Cognition and Communication op deze universiteit. Zijn afscheidsrede ‘Intuition is programmable’ is aanstaande vrijdag om 16.15 uur in de aula.

_Advertentie.