De thuisblijver heeft altijd gelijk!

De uitslag van het allereerste raadgevende referendum is een feit. De meerderheid is tegen, en de minderheid voor. Maar waartegen zijn ze? Of waarvoor? Zoals altijd daags na een verkiezingsuitslag is het soebatten over de betekenis van de uitslag begonnen. Is het een stem tegen Europa? Of is het een stem tegen verregaande samenwerking met Oekraïne? Een nieuw element is dat volgens Gert-Jan Segers (CU) ook het grote aantal thuisblijvers moet worden meegewogen. Inderdaad, ruim twee-derde van de kiezers bleef lekker Netflixen en vertikte het om te gaan stemmen. Maar wat wil dat precies zeggen? Waarom blijven mensen eigenlijk thuis bij verkiezingen?

De kosten wegen niet op tegen de baten

Een veel gehuldigde stelling in vooral politicologische literatuur is dat mensen niet gaan stemmen omdat ze denken dat het geen ene moer uitmaakt dat ze gaan stemmen. In het prachtige boekje van Martin Wattenberg (Where have all the voters gone), staan de redenen opgesomd: Mensen denken dat hun stem slechts een druppel op een gloeiende plaat is. Als je stembureau dan ver weg is, je bent ziek, je moest naar school of naar je werk, of je bent toevallig op vakantie, dan besluiten mensen al snel thuis te blijven. En gezien de maatschappelijke kritiek op de behandeling van het vorige ‘Nee tegen de Europese grondwet’ – alles werd toen toch uiteindelijk gewoon doorgevoerd na het verplaatsen van drie punten en komma’s – zouden mensen makkelijk kunnen denken dat hun mening geven totaal geen zin zal hebben. Zeker omdat het hier om een raadgevend referendum ging, en dus relatief gemakkelijk terzijde geschoven kan worden, is de hypothese gerechtvaardigd dat een deel van de kiezers thuisbleef omdat ze dacht dat het te weinig zin had om überhaupt te gaan stemmen

Anti-institutionalisme

Een veelgebruikte verklaring is dat mensen politieke elites niet vertrouwen, bijvoorbeeld omdat ze denken dat die er toch alleen maar voor zichzelf zitten of omdat ze zichzelf volledig onttrekken aan het systeem dat ze verafschuwen. Het is maar de vraag of deze verklaring hout snijdt, vooral omdat uit onderzoek blijkt dat wantrouwen ten aanzien van politieke instituties en euroskepticisme hand in hand gaan: Zodra mensen geen vertrouwen hebben in de politiek, zijn ze ook eerder geneigd de stekker uit Europa (een helemaal te verafschuwen politieke institutie in hun ogen) te trekken. En juist dat kan mensen motiveren om te komen

Onbenul & Ongeïnteresseerdheid

Een andere verklaring voor niet stemmen, waar volgens mij veel brood in zit, is gericht op politieke kennis en politieke interesse. Mensen, zo luidt deze verklaring, hebben niet de benodigde kennis om hun democratische recht uit te oefenen. Of zijn er simpelweg niet in geïnteresseerd in politiek. Zeker met het oog op het nogal technische onderwerp van het referendum – een tekst met weet ik hoeveel artikelen, op weet ik hoeveel pagina’s, allemaal in een juridisch jargon van heb ik jou daar – zullen er nogal wat menspersonen zijn die gedacht hebben dat ze totaal niet gekwalificeerd zijn om dit associatie verdrag te beoordelen. Dit effect is wellicht wat zwakker geworden dankzij een laat interviewtje van wat organisatoren van het referendum die de mensen vertelden dat het eigenlijk helemaal niet gaat om het technische document, maar eerder om een verkapt protest tegen de Europese unie (zie punt 2 hierboven) – dat maakte de keus wellicht weer wat toegankelijker…

Tegengestelde meningen

Een soms vergeten, maar zeker niet te onderschatten verklaring voor niet stemmen is het zogenaamde ‘cross-pressure’ effect. Soms is het zo dat mensen twee tegengestelde afwegingen maken, die leiden tot twee andere stemvoorkeuren. Bijvoorbeeld, je maakt je enorme zorgen om het milieu en zou het liefste nu terstond overgaan op een volledige verduurzaamde maatschappij, maar tegelijkertijd vind je wel dat alle buitenlanders het land uit gesodemieterd moeten worden , er een slotgracht om Nederland gegraven moet worden, en alle criminelen kapotgemaakt moeten worden. Zie maar eens een partij te vinden waarop je kan stemmen. Het gevolg is: Mensen blijven maar thuis. Ook bij het referendum kan dit zijn opgetreden. Bijvoorbeeld omdat mensen enerzijds wel voor Europese samenwerking zijn als het gaat om economische handel, maar tegelijkertijd vrezen dat Poetin alle remmen los zal gooien als Europa te veel invloedsfeer van Rusland afsnoept. In een dergelijke simpele Ja/Nee optie vallen dergelijke tegengestelde en daarom genuanceerdere meningen moeilijker te vatten – en mensen geven er vermoedelijk de brui aan…

Strategisch stemmen

Dan nog strategisch niet-stemmen. We hebben het er veel over gehad. Het is uitgebreid afgeraden door Kristof Jacobs van de Radboud Universiteit. En dat bleek terecht. Maar niettemin is een aantal mensen thuisgebleven om ervoor te zorgen dat de vermaledijde kiesdrempel niet gehaald zou worden. Wat een kater he, mensen!..

Je haat referenda

Tenslotte kan je niet gaan stemmen omdat je vindt dat die figuren in de Tweede Kamer hun werk gewoon moeten doen. Dat past in het stelsel dat wij hebben. Kwestie van arbeidsdeling. Zij doen het rotwerk, krijgen er genoeg voor betaald, en wij Netflixen, eten paprikachips of doen andere, al dan niet nuttige, dingetjes…

Kortom, er zijn genoeg redenen te bedenken waarom mensen niet gestemd hebben. Met de aankondiging van alweer de volgende referenda, kunnen we daar ongetwijfeld ‘referendummoeheid’ als reden om thuis te blijven aan toevoegen in de toekomst. De niet-stemmer heeft gesproken, maar wat ie gezegd heeft blijft voorlopig een mysterie. Gert-Jan Segers zal er in ieder geval een flinke kluif aan hebben de thuisblijvers te interpreteren. Hordes politicologen en sociologen ook. Ach laat ik het maar simpel maken met een verbastering van het aloude adagium:  De thuisblijver heeft altijd gelijk!

PA

_Advertentie.