Slachtoffers mogen meer zeggen in de rechtszaal

Slachtoffers van strafbare feiten hebben voortaan meer te zeggen in de rechtszaal. Een goede zaak, vinden Tilburgse rechtswetenschappers. Maar of er ook wat met de stem van het slachtoffer wordt gedaan?

Het Nederlandse strafrecht is traditioneel dadergericht. Het gaat erom de dader van een misdrijf of overtreding te straffen. Slachtoffers spelen hooguit de rol van getuige. Sinds 1 januari 2005 hebben slachtoffers ook een spreekrecht. Ze mogen iets zeggen over de gevolgen die een strafbaar feit voor ze heeft. Zo kunnen slachtoffers uiting geven aan de behoefte hun verhaal te doen.

Dat spreekrecht wordt per 1 juli 2016 uitgebreid. Voortaan kunnen slachtoffers bijvoorbeeld aangeven welke straf de dader in hun ogen zou moeten krijgen. TiU-strafrechtonderzoekers Suzan van der Aa (UHD en coördinator master Victimology and Criminal Justice) en Kim Lens (UD) vinden dit een prima ontwikkeling. “De mogelijke invloed ervan op rechters is denk ik beperkt, terwijl je wel in een behoefte voorziet,” zegt Van der Aa.

Kritiek
Negatieve invloed? Daar vrezen sommige advocaten voor. Emoties van het slachtoffer zouden rechters tot andere beslissingen brengen, terwijl het om de feiten moet gaan. Daarvoor is Van der Aa niet bang: “We hebben in Nederland professionele rechters. Die prikken daar wel doorheen.”

“Slachtoffers willen hun verhaal doen”

Tot rare situaties kan het wel leiden. Er wordt steeds over ‘dader’ gesproken, maar een verdachte is onschuldig (en dus geen dader) tot het tegendeel wordt bewezen. Dat is ook onderdeel van de kritiek, merkt Van der Aa op. “Sommige juristen zouden liever zien dat het strafproces in tweeën wordt opgesplitst. Dat doen ze in Australië.” In het eerste deel oordeelt de rechter dan over schuld of onschuld van de verdachte. In het tweede deel over de straf.

Maar de verdachte zal in Nederland voortaan het uitgebreide verhaal van slachtoffers moeten aanhoren. Van der Aa: “Het voordeel daarvan is dat slachtoffers altijd de ruimte krijgen hun verhaal te doen. Ook als een verdachte niet wordt veroordeeld, bijvoorbeeld bij gebrek aan bewijs. Het nadeel – voor de verdachte die onschuldig is – is dat hij of zij een verhaal moet aanhoren dat niet op hem of haar van toepassing is. Dat is vervelend, maar voor een onschuldige verdachte is de grootste schade al verricht. Hij of zij heeft een compleet strafrechtelijk onderzoek en een strafvervolging moeten doorstaan. Naar verhouding zullen die 10 minuten slachtoffer-tijd veel minder impact hebben.”

Twee kanttekeningen
Niet alle kritiek wordt weersproken. Verwachtingen zullen gemanaged moeten worden, merken beide onderzoekers op. Bijvoorbeeld vooraf door een gesprek met het Openbaar Ministerie, zodat slachtoffers weten wat ze kunnen verwachten. Lens: “Dat slachtoffers iets mogen zeggen over de gewenste strafmaat is goed, maar het kan ook leiden tot teleurstellingen. Een rechter zal een strafadvies in weinig gevallen opvolgen. Hij maakt zijn eigen afweging.”

“De rechter maakt zijn eigen afweging”

Ook ontstaan er nieuwe gevaren, merkt Lens op. Dat slachtoffers meer mogen zeggen, betekent ook dat ze het over feiten kunnen hebben. “Daardoor kunnen ze worden onderworpen aan een verhoor.”

Slachtofferrechten
De uitbreiding van het spreekrecht staat niet op zich. Gisteren werd in de Tweede Kamer ook een wet aangenomen waarmee de positie van het slachtoffer in het strafproces wordt verbeterd. Dat gebeurde naar aanleiding van een Europese richtlijn. Slachtoffers krijgen daardoor voortaan bijvoorbeeld recht op informatie over waarom een verdachte niet wordt vervolgd, of informatie over vrijlating. Ook mogen slachtoffers zich laten bijstaan door een persoon naar keuze. Van der Aa: “Maar het spreekrecht vormt géén onderdeel van die Europese minimumnormen.” Toch introduceren steeds meer landen het spreekrecht.

Onderzoek onder slachtoffers
Kim Lens deed vanaf 2008 promotieonderzoek naar het spreekrecht. Ze nam onder 165 respondenten vragenlijsten en diepte-interviews af en ging naar zittingen. Slachtoffers bleken behoefte te hebben aan meer mogelijkheden. Ze waren ontevreden met de wettelijke grenzen. Lens: “Die werden in de praktijk ook overschreden. En dat werd oogluikend toegestaan door rechters en advocaten.”

_Advertentie.