Strijd over de pil in katholieke wereld

In de Bijbel staat niets over anticonceptie, maar toch verbiedt de katholieke kerk het gebruik van de pil, condooms en andere voorbehoedsmiddelen. Het zou moreel verkeerd zijn. Onzin, vindt moraaltheoloog Jan Jans. Samen met 150 andere katholieke academici riep hij de kerk op om het anticonceptieverbod te herzien. Dat leidde wereldwijd tot veel ophef: “Er wordt meteen moord en brand geschreeuwd.”

Er zijn geen Bijbelse gronden voor het katholieke verbod op kunstmatige anticonceptie. Dat concludeert een groep prominente katholieke geleerden in een verklaring die is opgesteld op initiatief van het Wijngaards Instituut voor Katholiek Onderwijs. Jan Jans, die sinds 1991 doceert aan Tilburg University, is één van de ondertekenaars.

“Het katholieke verbod op anticonceptie zorgt voor enorme schade”

Volgens Jans veroorzaken de strikte katholieke anticonceptieregels in de praktijk enorme schade, en klopt bovendien de argumentatie van het katholieke leergezag niet. “De kerk moet daarom opnieuw nadenken over het anticonceptieverbod”, zegt hij.

Enorme problemen

Op dit moment is Jans op de Filipijnen, waar hij onderwijs geeft en onderzoek doet. Daar zijn de schadelijke gevolgen van het katholieke anticonceptieverbod pijnlijk zichtbaar, laat hij via Skype-verbinding weten. “Omdat anticonceptie hier nauwelijks bespreekbaar is, zijn er veel ongewenste zwangerschappen. Die kinderen worden dan toch geboren, en vervolgens aan hun lot overgelaten. Miljoenen kinderen leven hier op straat. Meisjes belanden vaak in de prostitutie, en jongens lopen een gigantisch risico om in een straatbende terecht te komen.”

In Nederland en andere westerse landen zorgt de doctrine voor minder praktische problemen; daar trekken katholieken zich weinig van het verbod aan. “Hier zien praktiserende katholieken anticonceptie niet als een moreel probleem”, zegt Jans. “Er wordt op geen enkele manier meer met het verbod rekening gehouden. Zoals bisschop Robert Lynch zei: that train has left the station long ago.”

Omdat het verbod in het ene deel van de katholieke wereld enorme problemen oplevert en in het andere deel simpelweg wordt genegeerd, zou de kerk de doctrine moeten herzien, vindt Jans: “We moeten op zoek naar een alternatief dat leidt tot gewetensvorming die concrete mensen toelaat om op een goede manier keuzes te maken en te handelen. Een absoluut verbod op anticonceptie doet dat niet.”

Niet in de Bijbel

Het gebruik van contraceptie werd in 1968 – acht jaar nadat de pil op de markt kwam – door de katholieke kerk in de ban gedaan. Het zou in strijd zijn met Gods scheppingsplan en wordt daarom gezien als “moreel ontoelaatbaar”. In zijn encycliek Humanae Vitae wijst Paus Paulus VI daarom alle vormen van kunstmatige geboortebeperking af. Maar daar zijn geen Bijbelse gronden voor, legt Jans uit. “In de Bijbel is daar helemaal niets over te vinden.”

“De argumentatie van het katholieke leergezag klopt van geen kant”

De argumenten van het katholieke leergezag zijn zorgvuldig gewogen door de groep katholieke wetenschappers die de Wijngaardsverklaring opstelden. “Er is twee jaar studiewerk aan de verklaring voorafgegaan”, zegt Jans. De conclusie is duidelijk: “De theoretische argumentatie van de katholieke kerk klopt van geen kant.”

“Moord en brand”

In de internationale katholieke gemeenschap wordt fel gereageerd op de roep om herziening van de katholieke anticonceptieregels. De Wijngaardsverklaring wordt door veel katholieken gezien als een aanval op het morele gezag van de kerk, legt Jans uit. “Vooral in de Verenigde Staten zijn de reacties enorm fel. Dat heeft ook te maken met de culture war die daar gaande is tussen militante katholieke groepen en de Amerikaanse overheid na de legalisering van het homohuwelijk”, zegt hij. “En ook op het internet zijn er veel luidruchtige groepen die meteen moord en brand schreeuwen. De toon waarop mensen reageren laat zien dat er meteen grote paniek ontstaat.”

Hoewel er veel ophef en kritiek is, blijven echte argumenten volgens Jans uit. “De argumenten die worden gegeven zijn ‘Ja maar dit is de leer van de kerk’ en ‘Men kan niet ingaan tegen de paus’. Het gaat alleen maar over gezag, niet over inhoud of over on-the-ground-effecten van het anticonceptieverbod. Daardoor valt een inhoudelijke discussie over de ethiek van het gebruik van contraceptie niet te voeren”, zegt Jans. Een betreurenswaardige zaak, vindt hij: “Ik denk dat ethiek niet gaat over gezag, maar over de vraag: wat is goed voor de mensen?”

“Ethiek gaat niet over gezag, maar over de vraag: wat is goed voor de mensen?”

Studentenpastoor

Michiel Peeters, de studentenpastoor van Tilburg University, ziet de urgentie van de Wijngaardsverklaring niet. “Het christendom kan wel ethische consequenties hebben, maar het is geen ethiek. En van alle eventuele ethische gevolgen is het punt van de anticonceptie een vrij kleine kwestie in Nederland. Voor mij is het geen belangrijk thema om met studenten te behandelen.”

Toch kan het volgens Peeters geen kwaad om het over de plaats van anticonceptie binnen het katholicisme te hebben. “Je kunt over alles discussiëren, en ik vind het goed dat de Wijngaardsverklaring daartoe aanzet geeft.”

Tegenverklaring

De Wijngaardsverklaring werd deze week beantwoord met een tegenverklaring. Daarin spreken meer dan 500 ándere prominente katholieke geleerden juist hun steun uit voor het anticonceptieverbod. Ze schrijven onder andere dat de katholieke leer “op vele gronden waar en verdedigbaar is”. Eén van de ondertekenaars is Jörgen Vijgen, die ook aan Tilburg University verbonden is.

De Humanae Vitae wordt in de tegenverklaring “profetisch” genoemd, omdat Paus Paulus VI daarin de gevaarlijke gevolgen van het gebruik van anticonceptie al voorzag; anticonceptiemiddelen zouden in de moderne wereld aantoonbaar hebben geleid tot serieuze gezondheidsproblemen voor vrouwen. Ook zou contraceptie hebben bijgedragen aan de toename van seks buiten het huwelijk, ongehuwd moederschap, abortus en scheidingen.

Nadenken

Volgens Jans is het niet anticonceptie, maar juist het verbod daarop dat schadelijke gevolgen heeft. Hij blijft bij zijn standpunt: de katholieke kerk moet haar resolute ‘nee’ tegen anticonceptie herzien. “De Wijngaardsverklaring is een poging om tot nadenken te stemmen over de zaak, en dat vervolgens te vertalen naar de leer van de kerk”, zegt Jans. “En dat ondersteun ik ten gronde.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.