‘Colombia is méér dan Narcos’

Geprezen door critici en door miljoenen fans in één ruk uitgekeken: de serie Narcos is een hit. Het Netflix-drama vertelt over het leven van de Colombiaanse drugsbaron Pablo Escobar en over het tijdperk van ‘narcoterrorismo’ dat door Escobar belichaamd werd. Maar wat vinden de Colombianen zélf van deze zo geliefde Amerikaanse vertelling van hun geschiedenis?

Meer dan twee decennia nadat hij door de politie op een dak in Medellín werd neergeschoten, wordt het graf van de beruchte drugsbaron Pablo Escobar nog steeds dagelijks door tientallen mensen bezocht. Het merendeel van de bezoekers bestaat uit toeristen die een glimp willen opvangen van Escobars laatste rustplaats. Daarnaast is het voor de echt geïnteresseerden mogelijk om een toeristische stop te maken bij het Monaco-gebouw, waar Escobar met zijn familie woonde, of een bezoek te brengen aan zijn zelf ontworpen gevangenis, aan het huis waar hij zijn laatste dagen doorbracht, of aan de plaats waar hij werd vermoord. Sommige ‘Pablo-tours’ bieden zelfs de mogelijkheid om zijn broer en voormalig hoofdaccountant, Robert Escobar, te ontmoeten.

Op de straten van Medellín, de thuishaven van Escobar en zijn kartel, brengen slimme drugsdealers hun product als ‘coca de Pablo’ op de markt. Andere ondernemers exploiteren complete maak-je-eigen-cocaïne-boerderijen, waar toeristen cocaïne-kookles kunnen nemen. In Colombia heeft blijkbaar een verschuiving van ‘narcoterrorismo’ naar ‘narcoturismo’ plaatsgevonden. En eens te meer draait alles om één man: Pablo Escobar.

“Waarom is de westerse wereld zo geïntrigeerd door juist dít deel van de Colombiaanse geschiedenis?”

Fascinatie voor geweld

Professor in de rechtsfilosofie Hans Lindahl is geboren en getogen in Cali. Voor zijn rechtenstudie verhuisde hij naar Bogotá, waar hij daarna zes jaar lang als advocaat werkzaam was. “In mijn tijd runde Escobar al zijn cocaïne-business,” herinnert hij zich. “Maar het ergste geweld brak uit na 1985, toen ik Colombia al achter me had gelaten om mijn doctoraat in de filosofie aan de Katholieke Universiteit Leuven te behalen.”

Professor Hans Lindahl

Professor Hans Lindahl

Vanuit sociologisch perspectief vindt professor Lindahl de globale fascinatie voor Pablo Escobar een uiterst interessant fenomeen. “Blijkbaar zijn mensen enorm gefascineerd door het drugsgerelateerde geweld van de jaren ’80 en ’90. Waarom is de westerse wereld zo geïntrigeerd door juist dít deel van de Colombiaanse geschiedenis? En wat zegt dit over de westerse cultuur zelf? Dat zijn interessante vragen,” vindt hij. “Een tv-serie als Narcos biedt de mogelijkheid om dat geweld vanuit een beschutte omgeving te ervaren. Maar ik kan je verzekeren dat de drugsoorlog voor de mensen die in die periode in Colombia leefden, verre van aangenaam was. Daarom moeten we het vooral niet romantiseren.”

‘Consumerende’ landen

“Voor Nederlanders is het bijna niet te bevatten, hoe ontwrichtend de drugshandel voor Colombia is geweest,” legt professor Lindahl uit. “Mensen zijn zich er niet van bewust hoe enorm het straatgeweld was en hoezeer de drugsoorlog het rechtssysteem verlamde. Als rechters en hun hele families uitgeschakeld worden door drugskartels, is het uiterst moeilijk om een rechtsproces voort te zetten.”

Op het hoogtepunt van zijn macht beheerste Escobars kartel 80% van de wereldwijde cocaïnehandel. “Maar het is een misvatting dat de Colombiaanse samenleving profiteerde van drugsopbrengsten,” zegt professor Lindahl. Terwijl de cocaïnehandel in Colombia leidde tot een diepe sociale ontwrichting, profiteerden ontwikkelde economieën zoals de Verenigde Staten er des te meer van: “Bij drugssmokkel wordt het grote geld in de consumerende landen gegenereerd, niet in de producerende landen. Terwijl slechts een fragment van straatwaarde van de drugs in Colombia achterbleef, had de drugshandel wél een extreem verstorende impact op de complete Colombiaanse samenleving.”

 

Eén kant van het verhaal

Zelf heeft Professor Lindahl niet naar Narcos gekeken; hij kijkt om principiële redenen geen televisie, heeft zelfs geen tv in huis. Ivan Mahecha (38), promovendus aan Lindahls faculteit, gaf Narcos wel een kans. Na een paar afleveringen stopte hij echter alweer: “Het was voor mij moeilijk om ernaar te kijken. Niet vanwege de inhoud van de serie, maar vanwege de esthetische aspecten. Het gros van de hoofdrolspelers is niet van Colombiaanse afkomst. Pablo Escobar wordt bijvoorbeeld gespeeld door een Braziliaanse acteur, wiens accent voor mij totaal nep klonk,” vertelt Ivan. “Ik voelde geen enkele connectie met personages of met het verhaal; eigenlijk kon ik met de hele serie niets.”

“Niet Escobar, maar zijn slachtoffers zijn de ware helden van het verhaal”

“Als Colombiaan is het onwennig om je eigen geschiedenis door Amerikanen verteld te zien,” zegt Ivan. “Ik vind dat Narcos historische gebeurtenissen verdraait en uit het verband trekt. De serie vertelt het verhaal ook erg eenzijdig. Het is het ‘succesverhaal’ van een man die met cocaïne een miljardenbedrijf heeft opgebouwd. Het leed en de ellende van de slachtoffers die hij op zijn pad maakte, wordt niet getoond. Dat is wat mij het meest stoort aan Narcos.”

Promovendus Ivan Mahecha

Promovendus Ivan Mahecha

Als je een serie over Escobar wilt kijken, adviseert Ivan de Colombiaanse serie El Patrón del mal. “Deze serie is veel accurater en het verhaal draait niet enkel om Escobar en zijn kartel,” legt hij uit. “De serie richt zich ook op het leven van zijn slachtoffers, iets wat naar mijn mening ontbreekt in Narcos. De politici, journalisten en rechters die tegen Escobar in opstand kwamen en die dat met de dood moesten bekopen, dát zijn de ware helden. Hun verhalen moeten ook worden verteld.”

Oorlogsherinneringen

Geboren in 1978 groeide Ivan op in het tijdperk van ‘narcoterrorismo’. “De herinneringen aan mijn jeugd zijn ware oorlogsherinneringen,” zegt hij. “Als ik mijn oma in mijn geboortestad Pacho bezocht, vertelde ze mij steeds weer hoeveel mensen er die week vermoord waren. Ik herinner me de aanval op het Paleis van Justitie, de politici en journalisten die vermoord werden, en de bomaanslag op het DAS-gebouw, slechts een paar kilometer van waar ik woonde. Als je opgroeit in een dergelijke omgeving, leef je in een voortdurende staat van angst.”

Ivan herinnert zich ook het moment waarop Pablo Escobar door de Colombiaanse politie werd neergeschoten. “Dat was groot nieuws in Colombia. Op televisie werden beelden van zijn levenloze lichaam getoond,” herinnert hij zich. “Destijds waren er gemengde gevoelens over zijn dood. Sommigen waren erg blij, omdat ze geloofden dat dit het einde van de drugsoorlog zou betekenen. Anderen waren verdrietig, omdat ze Escobar als een soort Robin Hood zagen. Maar in mijn beleving waren de meeste mensen vooral bezorgd. We wisten immers dat alles zou veranderen nu Escobar verdwenen was, maar velen waren bang dat de dingen vanaf nu alleen maar erger zouden worden.”

“Het doet me pijn dat Colombia alleen bekend staat als drugsland”

De meeste Narcos-fans kunnen het intense geweld waaraan Ivan als kind werd blootgesteld, niet eens bevatten. “Als ik mensen vertel dat ik uit Colombia kom, roepen ze vaak meteen: ‘Ah! Pablo Escobar!’ Of ze maken grappen over cocaïne. Natuurlijk is dat vervelend,” zegt hij. “Het doet me pijn dat Colombia alleen maar bekend staat als een drugsnatie. Colombia is méér dan alleen Pablo Escobar. Maar aan de andere kant is het een onderdeel van onze geschiedenis, dus zullen we ons bij dit soort voorstellingen van ons land moeten neerleggen. We hebben geen invloed op de manier waarop onze geschiedenis door anderen geïnterpreteerd wordt. Maar we kunnen wél proberen om het stereotype te veranderen.”

‘Coca de Pablo’

Ivan vindt dat mensen die Colombia bezoeken om ‘coca de Pablo’ te proberen of om toeristentours door onveilige buurten te maken, gevaarlijk naïef zijn. “Ze denken niet na over de gevolgen,” zegt hij. “In het historische centrum van Bogotá kun je met een gids de meest gevaarlijke plekken van de stad bezoeken. Je rijdt onder bescherming door buurten en getto’s die door bendes beheerst worden en je krijgt allerlei tragedies te zien: gedwongen prostitutie, dode mensen op straat, ontvoeringen.”

Het nemen van dergelijke risico’s en het opzoeken van zulke gevaarlijke plekken is voor sensatiezoekers blijkbaar een motivatie om naar Colombia te reizen. “Ik vind het een uitermate slechte zaak dat mensen plezier beleven aan het bezoeken van buurten waar zoveel leed en ellende heerst. En ik denk ook dat het erg naïef is,” zegt Ivan. “Een paar maanden geleden werd bij zo’n tour een Nederlandse man ontvoerd. Hij had ruzie over geld gekregen met de kerels die de wijk onder controle hadden. Hij ontsnapte uiteindelijk, achtervolgd door de jongens die hem gekidnapt hadden. Hij moest van dak naar dak springen totdat hij de politie buiten het territorium van die bende kon bereiken. Er is zelfs een video van zijn ontsnapping op YouTube.”

‘Ze verheerlijken een moordenaar’

Laura Quinones (20), economiestudent aan de Universiteit van Tilburg, heeft enkel een aantal fragmenten van Narcos gezien. Dat ze niet graag naar de serie kijkt, is een understatement. “In Tilburg kijkt letterlijk iedereen ernaar. Zowel de Nederlandse als de internationale studenten. Persoonlijk vind ik Narcos waardeloos. Het is goed geproduceerd, maar het schaadt het imago van Colombia. En ik kan absoluut niet tegen die nep-Colombiaanse accenten. Voor mij maakt dat de serie totaal onrealistisch,” zegt ze. Ze begrijpt niet waarom de popcultuur zo geobsedeerd is door Pablo Escobar. “Er zijn zó veel films, series en boeken over zijn leven. Niet alleen in Europa en de Verenigde Staten, maar ook in Colombia zelf. Ik zie er het nut niet van in.”

“Persoonlijk vind ik Narcos een waardeloze serie”

“Ik word altijd boos als mensen naar Narcos kijken. Ik zeg steeds weer dat ze daarmee moeten stoppen,” zegt Laura. Vooral het feit dat Pablo Escobar als een cult-held wordt neergezet, stoort haar. “Het is onwetend en dom dat mensen zijn graf bezoeken en hem aanbidden alsof hij een soort God is. Dit is niet zomaar een spannende serie. Het is echt gebeurd. Deze man heeft duizenden mensen vermoord. Ik denk dat buitenlanders zich niet eens voor kunnen stellen hoe erg het was.”

Economiestudente Laura Quinones

Economiestudente Laura Quinones

Meer dan coke en geweld

Net als Ivan krijgt Laura vaak dezelfde onaangename reactie wanneer ze vertelt dat ze uit Colombia komt. “Mensen beginnen onmiddellijk te praten over drugs,” zegt ze. Professor Lindahl vindt het betreurenswaardig dat veel mensen Colombia percipiëren als het land van de cocaïne. “Het vervelende is: dát is dan Colombia”, zegt hij. “Maar Colombia is zoveel méér. Colombia heeft stranden aan beide oceanen, jungles, valleien, het Andesgebergte, Caribische eilanden, en meer dan tweeduizend vogelsoorten. Colombia is ook enorm rijk aan cultureel en artistiek erfgoed, met een overweldigende hoeveelheid literatuur en muziek. Als mensen zich enkel tot Colombia aangetrokken voelen vanwege dat imago van drugs en geweld, dan vind ik dat verschrikkelijk. Maar het is ook een fantastisch mooi land met een zeer rijke en diverse cultuur. Dus ja, ik kan volledig begrijpen waarom mensen om die redenen een reis naar Colombia zouden willen maken.”

“En als mensen er naartoe gaan, dan hoop ik dat ze ook de moeite nemen om Colombianen te ontmoeten,” voegt professor Lindahl toe. “Het is waar dat er veel armoede is en er een reële kans bestaat dat je wordt beroofd. Maar tegelijkertijd is het Colombiaanse volk ongelooflijk hartelijk en vrijgevig. Je kunt in Colombia van alles meemaken.”Dit artikel verscheen eerder in Univers 4, in het Engels.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.