Referenda zijn er voor de inspraak

Nederland kreeg een Nee op het associatieverdrag met Oekraïne, Het Verenigd Koninkrijk een Ja op de Brexit. En nu stapt de Italiaanse premier Matteo Renzi op, nadat de Italianen tegen een grondwetswijziging stemden. Gebruikt de massa referenda om te protesteren tegen regeringsbeleid? Promovendus Koen van der Krieken ziet daarvoor geen enkel bewijs.

Waarom worden er überhaupt referenda gehouden in Westerse democratieën? Koen van der Krieken doet promotieonderzoek naar referenda en legt uit. “Referenda zijn eigenlijk gewoon een manier om de regering bij te kunnen sturen op belangrijke kwesties,” zegt hij. “Tijdens de verkiezingen stem je op een partij, maar je hoeft het lang niet altijd met alle punten uit het programma eens te zijn. Ten tijde van Balkenende was een stem op het CDA ook een stem vóór de Irakoorlog. Een referendum is een prima instrument om de regering op dergelijke zaken bij te sturen en een ander geluid te laten horen.”

Geen proteststem

Bijsturen dus door te stemmen. Maar zo’n stem is niet meteen een proteststem, zegt Van der Krieken. Daarvoor ziet hij in ieder geval geen bewijs. “Enkele weken geleden is het Nationaal Referendum Onderzoek gepubliceerd. Daaruit is naar voren gekomen dat verreweg het grootste deel van de ondervraagden écht de voorgelegde vraag probeerde te beantwoorden en helemaal niet bezig was met het dwars zitten van een overheid. Wetenschappelijk gezien is die claim dus niet te onderbouwen.”

‘Renzi zette de deur open voor de oppositie’

De promovendus ziet wel verschillen tussen bijvoorbeeld het Oekraïne referendum in Nederland en het referendum over de grondwet in Italië. “In Italië heeft premier Renzi de fout gemaakt om zijn eigen politieke lot bij voorbaat aan de stemming te verbinden. Vanaf dat moment heeft hij de deur opengezet voor de oppositie en ontevreden Italianen om het referendum anders te interpreteren. Mensen die voor de wijzigingen waren – maar tegen Renzi – hebben door zijn belofte toch tegen gestemd. Dat is in Nederland niet gebeurd.”

Inspraak

Referenda zullen voorlopig niet minder vaak voorkomen, verwacht Van der Krieken. “Meer dan 80 procent van de mensen zegt inspraak te willen bij belangrijke beslissingen. Op den duur zal het ook steeds makkelijker worden door bijvoorbeeld digitaal te stemmen, al zal dat nog even duren.”

_Advertentie.