Bijzonder hoogleraar, hoe bijzonder is dat?

Kuno Huisman werd vorige week benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Tilburg School of Economics and Management van Tilburg University. Hij bekleedt vanaf 1 november 2016 de bijzondere leerstoel ‘Decision making under uncertainty’. Maar wat houdt dat eigenlijk in, een bijzondere leerstoel?

Hoogleraren zijn er in veel soorten en maten. Zelfs in de categorie van de ‘gewone’ hoogleraar wordt onderscheid gemaakt tussen hoogleraren 1, 2 en adjunct-hoogleraren. En dan zijn er nog de bijzonder hoogleraren, die weer verschillende soorten bijzondere leerstoelen kunnen bekleden. Het ‘bijzondere’ aan zo’n leerstoel is maatschappelijke grondslag: bijzonder hoogleraren komen veelal uit het bedrijfsleven, en brengen daarom belangrijke praktijkkennis met zich mee. Van oorsprong is het bijzonder hoogleraarschap – zoals het woord al zegt – een uitzondering; het binnenhalen van ‘buitenstaanders’ met maatschappelijke ervaring dient voor universiteiten vooral een verrijking te zijn, een aanvulling op het reguliere programma. Maar met de benoeming van Huisman telt Tilburg University nu 58 bijzonder hoogleraren. Alleen al dit jaar werden acht nieuwe bijzondere leerstoelen in het leven geroepen. Mirella Minkman en Steffen Pauws werden benoemd tot bijzonder hoogleraar in februari, Misja Mikkers in maart, Daniël Smit in april, Rudi te Velde in mei, Herman Vollebergh in juni, Rob Faesen in juli, en nu dus Kuno Huisman. Volgens cijfers van het Rathenau Instituut zijn er in Nederland in totaal zo’n 1343 bijzonder hoogleraren, tegen 4514 ‘gewone’ hoogleraren (peildatum 2015). Dat betekent dat bijna een kwart van alle hoogleraren een bijzondere leerstoel bekleedt. Is het bijzonder hoogleraarschap dan nog wel bijzonder te noemen?

Win-win

Inhoudelijk zijn er weinig verschillen tussen een bijzonder hoogleraar en een ‘gewone’ hoogleraar. Hoogleraren en bijzonder hoogleraren doen veelal hetzelfde werk: onderzoek doen, onderwijs geven, promovendi begeleiden. Maar in tegenstelling tot de hoogleraar wordt de bijzonder hoogleraar door een externe partij aangesteld (en in de meeste gevallen ook betaald). Die externe partij kan bijvoorbeeld een stichting, een fonds, een maatschappelijke instelling of een bedrijf zijn. Tranzo, dat onderzoek doet naar zorg, is kampioen bijzonder hoogleraren.  De leerstoel van Kuno Huisman is mogelijk gemaakt door hightechbedrijf ASML.

Het bijzonder hoogleraarschap werd in 1905 door Abraham Kuyper in het leven geroepen. Vanaf de jaren 80 groeide het aantal bijzonder hoogleraren sterk, omdat universiteiten op die manier gaten in de begroting opvulden. Len De Klerk, van 1991 tot 1999 rector magnificus van wat toen nog de Katholieke Universiteit Brabant heette, noemde het “een way out” voor universiteiten. Hij zag het bijzonder hoogleraarschap een win-winsituatie: de universiteit behoudt noodlijdende vakgebieden die anders verloren zouden gaan, studenten kunnen stage lopen bij het bedrijf dat de leerstoel financiert, en het bedrijf waarmee een samenwerking wordt aangegaan kan relatief goedkoop onderzoek laten uitvoeren.

Academische onafhankelijkheid

Ook tegenwoordig nodigt onze universiteit externe organisaties uit om een leerstoel aan te vragen of te sponsoren. Dat gaat niet zomaar; het is niet zo dat elke organisatie in ruil voor een som geld een leerstoel en een hoogleraarsbaret kan kopen. Een samenwerking komt alleen tot stand als die door de universiteit wordt gezien als een ‘verrijking voor het palet van de universiteit’, zoals op de website van Tilburg University te lezen is. En ook de benoeming van een bijzonder hoogleraar gebeurt volgens een vaste procedure, waarbij het College van Bestuur er samen met de leden Raad van Toezicht, een student en externe hoogleraren ‘met hoge reputatie’ op toe ziet dat de bijzonder hoogleraar over de juiste wetenschappelijke kwalificaties beschikt.

Toch zijn er ook al lange tijd zorgen over de opmars van de bijzonder hoogleraar. Want is de academische onafhankelijkheid wel te garanderen als universiteiten met bedrijven in zee gaan? Treedt er geen belangenverstrengeling op? In 2008 haalde bijzonder hoogleraar Toon van Hooijdonk van de Universiteit van Wageningen de krantenkoppen door te stellen dat ‘melk écht gezond is’, terwijl zijn leerstoel werd gefinancierd door de Nederlandse Zuivelorganisatie en hij een van de directeuren van Campina was.

Ook in Tilburg laait al jaren af en toe de discussie rond het bijzonder hoogleraarschap op. Zo werden er bijvoorbeeld grote vraagtekens gezet bij de benoeming van politicus Ruud Lubbers, die in 1995 de parttime leerstoel Globalisering aan Tilburg University kreeg. Lubbers had weliswaar economie gestudeerd, maar hij was nooit gepromoveerd. Hij beschikte dus eigenlijk niet over de gebruikelijke wetenschappelijke kwalificaties, maar dat werd volgens de universiteit goedgemaakt door zijn enorme ervaring.

ASML-leerstoel

De wetenschappelijke credentials van Kuno Huisman zijn in ieder geval een stuk overtuigender dan die van Lubbers: Huisman studeerde econometrie aan Tilburg University, en is in 2000 – ook in Tilburg – gepromoveerd. Hij werkt sinds 2010 bij ASML, het hightechbedrijf dat Huismans leerstoel en benoeming heeft aangevraagd, maar is daarnaast ook al twaalf jaar parttime verbonden aan de universiteit, waar zijn laatste functie assistant professor aan het Department of Econometrics and Operative Research was.

Het doel van de ASML-leerstoel is het vergroten van kennis over ‘decision making under uncertainty’, een kennisgebied dat voor zowel Tilburg University als ASLM interessant is. “Bij besluitvorming zijn er altijd onvoorspelbare factoren in het spel die maken dat de uitkomst van het besluit anders kan uitpakken dan gewenst of voorspeld”, legt een woordvoerder van ASML uit aan IT-website Computable. “Voor een hightechbedrijf als ASML, dat bijvoorbeeld beslissingen moet nemen over substantiële investeringen, is ‘decision making under uncertainty’ een essentieel kennisgebied.”

Kritisch

De wetenschap en de maatschappij zijn allang geen gescheiden werelden meer. Die verweving kan vruchtbare samenwerkingen opleveren. Zo zal Huismans onderzoek zich richten op de praktische toepassing en de theoretische uitbreiding van reële optietheorie en beslissingsanalyse, wat zonder een samenwerkingsverband tussen ASML en Tilburg University waarschijnlijk niet mogelijk zou zijn. Praktijk en theorie bij elkaar brengen in een kennisgebied waar nog veel te ontdekken valt: dat is precies waar de bijzondere leerstoel voor bedoeld is. Tegelijkertijd zwelt de groep hoogleraren met een bijzondere leerstoel op onze universiteit aan – Kuno Huisman maakt 58 – en lijkt het geen kwaad te kunnen om met een kritische blik naar die ontwikkeling te blijven kijken. Wat dat is óók hoe het bijzonder hoogleraarschap bedoeld is: bijzonder.

Lees ook: Leerstoel te koop, een analyse uit 2014.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.