Wilders is een gevaar voor de rechtsstaat

De uitspraken van Geert Wilders over de rechterlijke macht zijn niet zomaar gefoeter en gescheld. Het is weloverwogen, gerichte kritiek door een volksvertegenwoordiger. En daarom gevaarlijk voor de rechtsstaat, schrijft Bert van Roermund in deze opinie.

Enkele uitspraken van Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak (Ten eerste, 30 december) verbazen mij. Het gaat vooral om zijn reactie op de wijze waarop PVV-leider Wilders zijn rechters beoordeelde na het het vonnis in de strafzaak over zijn ‘Minder, minder…’-uitspraak. Hij schaart dat onder het ‘gefoeter en gescheld’ waarmee menig veroordeelde de rechtszaal verlaat en dat van de rechterlijke macht dient af te glijden als water van de spreekwoordelijke eend. ‘Het is hun goed recht’, en de rechters kunnen wel tegen een stootje.

Bert van Roermund

Bert van Roermund

Bakker doet er natuurlijk verstandig aan om vanuit ‘de rechtspraak’ onderkoeld te reageren op Wilders. Maar om diens reactie af te doen als ‘foeteren en schelden’, lijkt mij een onderschatting. Die wordt niet weggenomen door Bakkers erkenning dat deze een ander ‘soortelijk gewicht’ krijgt omdat Wilders ‘een publieke functie uitoefent’.

Er was meer aan de hand: geen gefoeter en gescheld van een publieke figuur, maar een weloverwogen, gerichte en publieke kritiek op het incompetent en partijdig functioneren van de rechterlijke macht in zijn zaak, door een lid van de volksvertegenwoordiging dat zich daarbij uitdrukkelijk op zijn wettelijke taak als medewetgever beriep. Hij gaf tevens te verstaan zich niets aan het oordeel van de rechters gelegen te laten liggen, verwijzend naar zijn opdracht als vertegenwoordiger van ‘het volk’, dat hem straks met zekerheid ‘aan de goede kant van de geschiedenis’ zou plaatsen.

“Democratie kan nooit rechtstreeks worden gestoeld op de wil van het volk”

Dit is geen reactie van iemand die zijn zin niet heeft gekregen in een strafproces, het is een vrijbrief aan ieder die Wilders volgt om oordelen van de rechterlijke macht naast zich neer te leggen wanneer men zich naar eigen inzicht kan beroepen op ‘de wil van het volk’. Dat ondergraaft de rechtsstaat. Niet alleen omdat er grenzen zijn aan het grondrecht op vrije meningsuiting, die bij wet zijn vastgelegd, zoals de Grondwet en internationale grondrechtenverdragen verordenen. Maar ook omdat democratie nooit en te nimmer rechtstreeks kan worden gestoeld op ‘de wil van het volk’.

Dat volk en zijn wil – dat zijn principieel constructies welke slechts binnen bepaalde kaders van vertegenwoordiging kunnen worden uitgetekend. ‘Het volk’ in de zin van de rechtsstaat is niet ‘de bevolking’, niet een of ander goedwillend, hardwerkend of uitverkoren ‘volksdeel’, niet ‘de elite’, ‘de voorhoede’, ‘de arbeidersklasse’ of wat er allemaal meer verzonnen mag zijn in de loop van de geschiedenis. De enige omschrijving die eraan te geven zou zijn is deze: zij die de rechtsstaat dragen.

“PVV’ers, willen jullie meer of minder rechtsstaat?”

En ja, dat is zo circulair als maar zijn kan. Maar het is de reden waarom rechters zich binnen de zaken waarover zij oordelen, verre dienen te houden van politieke uitspraken, waarom de wetgevende organen noch de rechter noch het bestuur voor de voeten moeten lopen, waarom er een parlementaire taal is waarin men elkaar aanspreekt bij het bepalen van de volkswil, waarom er argumenten worden uitgewisseld en niet alleen maar standpunten. Ten slotte is het ook de reden waarom een rechtsstaat niet één maar twee polen kent (grondrechten en democratie) die steeds weer op elkaar betrokken dienen te worden.

Ik wil dan ook de oproep herhalen die ik naar aanleiding van Wilders’ commentaar plaatste in het Brabants Dagblad: PVV-fracties in alle Provinciale Staten, omdat jullie partij geen leden heeft maar wél vertegenwoordigers, heb de moed om een vraag te beantwoorden die jullie bekend zal voorkomen: gehoord de reactie van jullie partijleider op zijn strafvonnis, willen jullie in jullie provincie, en in Nederland, meer of minder rechtsstaat?

Tekst Bert van Roermund, emeritus hoogleraar rechtsfilosofie aan Tilburg University. Deze opinie verscheen eerder in de Volkskrant.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.