Afscheidsinterview Arie de Ruijter: Ordeverstoorder zwaait af

Afscheidsinterview Arie de Ruijter: Ordeverstoorder zwaait af

Uit het archief. Een interview met Arie de Ruijter, nu verdachte van fraude. November 2014 was hij vertrekkend decaan van de Tilburg School of Humanities. Als zijn jaren als bestuurder hem iets hebben geleerd, dan is het wel dat ook in de top van de wetenschap de rede vaak ver te zoeken is. “De universiteit is een plek waar mensen strijd leveren om schaarse goederen.”

De Ruijter heeft twee volle termijnen erop zitten als decaan bij Humanities. Bovendien is hij inmiddels 69. Dus erg vindt hij het niet, zijn naderend afscheid. Het is mooi geweest, benadrukt De Ruijter, zittend in zijn kantoor in het Dante gebouw. Ergens vindt hij het zelfs wel fijn om geen carrière meer te hoeven maken. Zijn ego is getemperd, hij hoeft niet meer zo nodig van zichzelf. Nu is het eindelijk tijd om andere dingen te doen. Een reis door Afrika maken met zijn vrouw bijvoorbeeld. Dat staat al lang op het lijstje.

De Arie de Ruijter die nu afzwaait, is niet dezelfde als degene die vijftien jaar geleden voor het eerst als decaan op Tilburg University aan de slag ging. Toen geloofde hij nog heilig dat een bestuurder iemand is die de touwtjes stevig in handen moet nemen. Iemand die een organisatie kan leiden naar een zelf vormgegeven toekomst. Maar met de jaren is De Ruijter nederiger geworden. In plaats van leider is hij zichzelf meer als loopjongen van de faculteit gaan beschouwen. Als iemand die minimaal bestuurt en vooral zijn best doet om medewerkers zoveel mogelijk te ondersteunen. “Veel meer kun je naar mijn idee als bestuurder niet doen,” zegt De Ruijter.

Je macht als bestuurder is maar beperkt?

“Besluitvorming is geen rationeel proces. Er spelen allerlei emoties en deelbelangen mee. Om het effect daarvan voor de ander niet te groot te maken is het beter om naar de achtergrond te schuiven. Gelukkig ben ik altijd omringd geweest door kundige mensen. Dat helpt enorm.”

“Het risico van een bestuurder is dat je steeds sluwer wordt, maar ook steeds minder jezelf”

Besluitvorming is vooral een emotioneel proces?

“Toen ik begon met besturen geloofde ik nog in rationele besluitvorming. De universiteit, dat was toch de tempel van de rede! Ik stelde me Tilburg University voor als een agora, een marktplaats, waar mensen op basis van gelijkwaardigheid kennis uitwisselen. Dat was erg naïef. Naarmate ik meer in het bestuurlijk circuit terecht kwam, ontdekte ik dat de werkelijkheid er anders uitziet. Ook op universiteiten draait besturen om macht, invloed en de toegang tot middelen. Veel wordt besloten op basis van gevoel. De universiteit is geen agora, maar een arena. Een plek waar mensen strijd leveren om schaarse goederen.”

Is dat niet teleurstellend?

“Ja, maar je leert er al snel mee omgaan. Ik vond het ook spannend. Oké, dacht ik, het komt dus ook hier op manoeuvreren en manipuleren aan. Laat maar komen. Ik zag het als een uitdaging”

“Een promovendus heeft mij weleens de man met duizend gezichten genoemd. Dat is natuurlijk een dubieuze titel”

En daar gaan je idealen

“Ik ben altijd blijven geloven in de sturende werking van een ideaal. Je moet alleen niet zo naïef zijn om te denken dat je idealen onversneden kan realiseren. Je moet nu eenmaal wendbaar zijn als bestuurder. Een promovendus heeft mij weleens de man met duizend gezichten genoemd. Dat is natuurlijk een dubieuze titel. Je kunt aan de ene kant zeggen: hij is heel flexibel. En aan de andere kant kun je zeggen: hij mist een eigen identiteit. Dat zijn interessante vragen. Bestuurder zijn biedt je wat dat betreft de gelegenheid om jezelf opnieuw te overdenken. De duistere kanten van je eigen persoonlijkheid onder de loep te nemen. Want het is moeilijk om als bestuurder altijd een rechte lijn te lopen.”

arie-de-ruijter-inpostWeleens beslissingen genomen waar je later spijt van kreeg?

“Ik zeg weleens: je wordt als bestuurder niet dik betaald omdat je de beste bent, je wordt dik betaald omdat je jezelf zult bevuilen. Dat is het risico dat je als bestuurder neemt. Dat je steeds sluwer wordt, maar ook steeds minder jezelf. Ik heb ooit als decaan een medewerker gehad die niet goed functioneerde, maar die niet ontslagen kon worden omdat er geen dossier over hem bestond. Op een geven moment werd hij beschuldigd van onbetamelijk gedrag – laten we het zo noemen.

Die zaak heb ik aangegrepen om zo snel mogelijk van de medewerker af te komen. Aan waarheidsvinding heb ik daarbij niet gedaan. Ik was niet neutraal en objectief, wat ik had moeten zijn. Eerlijk gezegd begon dat pas later te knagen. In eerste instantie was ik trots. Ik dacht: zo, dat heb ik snel opgelost. Ik kreeg ook van alle kanten complimenten. Mensen vonden dat ik daadkrachtig had gehandeld.”

Wanneer begon het dan te knagen?

“Toen ik het aan mijn echtgenote vertelde vloog zij overeind. Zij vond het schandalig wat ik had gedaan. Toen pas vielen mij de schellen van de ogen. Verblind door de wens om succesvol te zijn was ik vergeten dat er nog zoiets bestond als ethische principes. Het heeft me sindsdien altijd dwars gezeten. Ik neem mezelf dat kwalijk, ook al is het als bestuurder moeilijk om altijd op het rechte pad te blijven. Er wordt zoveel van je verwacht, er zijn tegenwoordig zoveel prestatieafspraken waaraan je tegemoet moet komen.”

Is de druk te groot geworden?

“Ja, dat denk ik wel. Toen ik als jonge wetenschapper in Utrecht werkte, kon je na de lunch nog makkelijk anderhalf uur in de botanische tuinen uitbuiken. Dan liepen we zogenaamd te ‘reflecteren’. Die vrijheid is er niet meer. De concurrentie is moordend. De verhoging van effectiviteit en doelmatigheid is leidend. Dat gaat natuurlijk gepaard met een grotere uitbuiting van medewerkers en bestuurders. Ik heb het idee dat we, kijkend naar de prestatieafspraken, de balans aan het verliezen zijn.

“Het is maar goed dat niet alle bestuurders zijn zoals ik. Dan zou het een enorme puinhoop worden”

Ik zie mensen ziek worden door de druk. We betalen mensen voor veertig uur in de week, maar we weten allemaal dat je zeventig uur in de week moet werken wanneer je als wetenschapper carrière wil maken. Meestal klagen wetenschappers niet snel omdat ze intrinsiek gemotiveerd zijn. Maar eigenlijk maak je misbruik van die intrinsieke motivatie.”

Hoe voorkom je dat?

“Door zoveel mogelijk checks and balances in te bouwen. Die zijn er nu te weinig. Je hebt mensen nodig die kritisch durven zijn op het gemaakte beleid.”

Je hebt de faculteitsraad

“Die vind ik toch te braaf. Er bestaat hier geen vechtcultuur. In de acht jaar dat ik hier zit heb ik in meer dan negentig procent van de gevallen unaniem positief advies gehad. En mijn voorstellen waren echt niet altijd geweldig. Dus ja, een beetje een wassen neus is het wel. Wat me wel opvalt, is dat studenten steeds beter georganiseerd raken. De studenten die nu in de faculteitsraad zitten zijn goed op de hoogte en stellen zich kritisch op. Dat vind ik positief, zoiets heb je nodig.”

Je bent een van de medeoprichters geweest van de Humanities-faculteit. Staat de faculteit erbij zoals jij het je in het begin had voorgesteld?

“Ik voel me lang niet geslaagd. De grote lijnen staan er wel hoor. Ik moest zorgen voor een duurzame faculteit met een attractief portfolio. Dat is volgens mij wel redelijk gelukt. Maar wat ik jammer vind is dat de verkokering is gebleven. Er is niet genoeg samenwerking tussen de verschillende departementen en het was juist een droom van mij om de faculteit multidisciplinair te maken. Silodenken bestaat overigens niet alleen binnen faculteiten, maar ook tussen faculteiten. Terwijl de faculteiten hier zoveel gemeen hebben. Waarom een intensere samenwerking niet van de grond komt is mij een raadsel. Van mij mogen alle faculteiten worden opgeheven. Faculteiten zijn blokkades voor inhoudelijke samenwerking.”

Lekker anarchistisch

“Ik ben geen ordebrenger als bestuurder, eerder een ordeverstoorder. Het is maar goed dat niet alle bestuurders zijn zoals ik. Dan zou het een enorme puinhoop worden.”

Toch kregen de opleidingen van geesteswetenschappen hier afgelopen zomer een goede beoordeling van de NVAO

“Dat was een groot compliment. Maar goed, deze faculteit voldoet dan ook aan alle kwaliteitscriteria. We hebben goede mensen, scoren goed en alle opleidingen zijn geheraccrediteerd, wat landelijk gezien een unieke situatie is. Ook financieel zijn we gezond.”

Voor die financiële gezondheid heb je er wel een pittige reorganisatie doorheen moeten loodsen. Geeft dat jouw afscheid een bittere nasmaak?

“Die reorganisatie was onvermijdelijk. Het is vooral enorm bitter voor de betrokkenen. De mensen die zijn ontslagen, zijn het slachtoffer geworden van systeemdwang. Hun ontslag heeft niks met kwaliteiten of motivatie te maken. Dat was allemaal dik en orde. Het was puur een structureel gemotiveerde beslissing. Ik vind het heel pijnlijk en voor de betrokkenen onterecht. Ik had het liever niet gedaan.”

Zijn dat momenten waarop je liever geen bestuurder bent?

“Op dat soort momenten vraag je jezelf af waarom je niet eerder bent afgestapt. Maar dat is een vorm van lafheid natuurlijk. Uiteindelijk moet iemand zo’n reorganisatie doorvoeren. Wel ben ik opgelucht dat ik zoiets nooit meer hoef te doen. Laat dat pensioen maar komen.”

Arie de Ruijter (Werkendam, 1945) neemt op 28 november officieel afscheid als decaan van de Tilburg School of Humanities. De Ruijter studeerde Culturele Antropologie aan de Universiteit Utrecht en promoveerde daar in 1977. Van 1984 tot 2003 was hij in Utrecht actief als hoogleraar culturele en sociale antropologie. In 2000 kwam De Ruijter naar Tilburg University, waar hij eerst als decaan van de faculteit Sociale wetenschappen aan de slag ging en later decaan werd van de faculteit Communicatie en Cultuur. Hij hielp mee met de oprichting van de Tilburg School of Humanities, waarvan hij in 2007 decaan werd.  De Ruijter was niet alleen binnen universiteiten actief. Hij bekleedde ook bestuurlijke functies voor onder andere de Unesco en de NWO. In 2010 werd De Ruijter benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.De Ruijter wordt verdachte van fraude.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.