Wie is de baas over de digitale stad?

Wie is de baas over de data van digitale stad? Amsterdam en Eindhoven dringen aan op ‘spelregels en principes’ voor overheden en bedrijven die data uit de stad halen.

Digitale ontwikkelingen als ‘The Internet of Things’ maken regelgeving cruciaal, stellen gemeentelijke bestuurders in FD.  De privacy van de burger is in gevaar. Univers Magazine publiceerde onlangs deze reportage over Stratumseind in Eindhoven, waar digitale data volop worden verzameld en geanalyseerd. Lees dat verhaal hier.

                            Voor iedere kroeg een camera

In Stratumseind wordt iedere stap die je zet vastgelegd. Goed voor de veiligheid, zegt de gemeente. Maar hoe zit het met het recht op privacy? Promovenda Maša Galič: “De betrokken partijen hebben geen oog voor de schadelijke gevolgen.”

De toekomst begint in Eindhoven. Op Stratumseind, om precies te zijn. De lange straat bomvol kroegen is geliefd onder studenten. Ieder weekend hoppen ze van kroeg naar kroeg. Wat velen niet weten is dat ze constant gevolgd worden tijdens hun stapavond. Niet door gewone camera’s, maar door slimme camera’s.

Foto: Ton Toemen

In Eindhoven loopt het project Stratumseind 2.0. Wie wil weten hoe toezicht in de publieke ruimte er over pakweg vijftien jaar uit kan zien, moet daar eens een kijkje nemen. Via moderne technologieën wordt er in Stratumseind een enorme hoeveelheid van data bezoekers verzameld. Dit gebeurt in het Living Lab. Een studio waar de straat letterlijk ‘gemonitord’ wordt. Vervolgens wordt er aan de hand van de data bepaalt of er een verhoogd risico is op onrust of vechtpartijen. Straatverlichting kan worden aangepast om een kalmerend effect te creëren. Of de politie wordt ingeschakeld.

Kan en mag dit allemaal? Maša Galič is promovenda bij onderzoeksinstituut Tilt aan Tilburg University en is gefascineerd door project Stratumseind 2.0. “Hoe bescherm je het recht op privacy in de publieke ruimte?” vraagt ze in haar kantoor in het Montesquieu-gebouw. “Dat is waar het in mijn onderzoek om draait. Nieuwe observatietechnieken vragen erom hierover opnieuw na te denken.”

Iedere stap vastgelegd

Wie op stap gaat in Stratumseind, wordt op allerlei manieren vastgelegd. Alle dagen van de week, vierentwintig uur per dag. Er zijn speciale videocamera’s die je gezicht blurren, maar waarop je toch makkelijk herkenbaar ben, vertelt Galič. En er zijn camera’s die zich focussen op de manier waarop je beweegt. Een zwalkende tred? Waarschijnlijk dronken. In de gaten houden dus!

Daarnaast hangen er geluidssensoren die de intensiteit van geluid meten. Als een bepaald geluid de aandacht trekt, bijvoorbeeld een harde schreeuw, kan de locatie daarvan worden bepaald. Aan wifi-tracking wordt volgens de gemeente Eindhoven niet gedaan, “maar ik ben er niet helemaal zeker van of dat echt zo is,” lacht Galič. 

Wat wel zeker is: er worden sentimentanalyses op social media gedaan. Als je het woord Stratumseind in een tweet gebruikt, of de naam van een kroeg, dan wordt deze herkend. Vervolgens wordt bepaald of de inhoud van de tweet ‘neutraal, positief of negatief’ is. Tot slot worden er nog allerlei algemene statistieken bijgehouden. Hoeveel bier wordt er gedronken, hoeveel afval staat er op straat, hoeveel auto’s staan er geparkeerd?

Veiligheid

Het doel hiervan? Galič quote het programmaboekje van Stratumseind 2.0: “Om de straat vanuit een economisch en een sociaal perspectief langdurig te verbeteren.” Dit gebeurt door het gedrag van mensen “te meten, te analyseren en te beïnvloeden.” Nudging wordt dat laatste in de vakliteratuur genoemd, vertelt Galič. Nudging is een gedragspsychologische motivatietechniek waarbij mensen op een positieve manier worden gestimuleerd om gewenst gedrag te vertonen. In Stratumseind gebeurt dit onder meer via straatverlichting. Wordt de sfeer als ‘dreigend’ geïnterpreteerd, dan wordt de verlichting zachter en warmer. Ook kan de politie tijdig een seintje krijgen.

Onderzoeksgebied Stratumseind

“Het is een betuttelde manier van handen,” zegt Galič. “Mensen worden gestimuleerd om zich te gedragen op een manier die de participanten als ‘goed’ en ‘positief’ zien. Maar wie zijn die participanten en wat voor verantwoordelijkheden hebben ze?” Het project wordt aangestuurd door de gemeente Eindhoven in de persoon van Tinus Kanters. De gemeente werkt samen met de politie. Dat is participant nummer twee. En dan volgt er nog een hele trits aan bedrijven: Atos, IBM, Intel en Philips, om er maar een paar te noemen. Niet de minsten. Deze bedrijven financieren het project en hebben daardoor veel inspraak. Het wordt zo steeds onduidelijker waar de eindverantwoordelijkheid echt ligt, wil Galič maar zeggen.

Big business

Zoveel grote bedrijven in zo’n klein straatje, dat verwonderde Galič. Waarom doen ze aan het project mee en waarom steken ze er zoveel geld in? “Stratumseind wordt door de bedrijven gezien als een gratis proeflab voor nieuwe technologie. Als ze deze succesvol weten te maken, zullen ze het doorverkopen aan andere steden in de wereld. Kun je nagaan hoeveel geld ze daarmee kunnen verdienen. Een vertegenwoordiger van de gemeente Eindhoven zei eens: ‘We zoeken naar tastbare resultaten, maar het belangrijkste is dat we Eindhoven openen als een laboratorium voor inventieve bedrijven.’ Stratumseind 2.0 gaat erg over het rijk en groot maken van Eindhoven. Voor de mogelijke schadelijke gevolgen van big data-verzamelingen lijkt minder aandacht te zijn.”

Er bestaat immers zoiets als het recht op privacy in de openbare ruimte. Daarmee wordt het niet zo nauw genomen. Galič : “Het afstaan van data moet bijvoorbeeld gebeuren op grond van instemming. Maar bezoekers van Stratumseind wordt nooit om instemming gevraagd. Een ander probleem: wat gaat er gebeuren als je op basis van big data gaat discrimineren? Gaat zeggen: die mag hier wel komen en die niet, want de kans dat deze persoon iets geks gaat doen is groot. Dan kom je in een soort Minority Report-achtige toekomst terecht. Dat wil je niet.”

Niet dat de bedrijven die Stratumseind als proeflab gebruiken kwaadwillend zijn. De realiteit is niet zoals de films, waarschuwt Galič, waarin de grote bedrijven en de overheid slechte intenties hebben en de burger willen brainwashen. “De participerende bedrijven en de gemeente willen Stratumseind echt veiliger maken en Eindhoven welvarender. Daar is iedereen bij gebaat. Feit is alleen dat de technologie zich op dit moment zo snel ontwikkeld, dat de wettelijke restricties er vaak achteraan hobbelen.”

Escalerend gedrag

Galič : “De kernvraag is: hoe definieer en codeer je gedrag in een systeem? En moeten private technologie bedrijven dit doen? Mogen zij reguleren wat er wel en niet mag in de publieke ruimte?”

Hoe wordt bijvoorbeeld potentieel escalerend gedrag gedefinieerd? Heel breed, volgens de promovenda. Escalerend gedrag wordt omschreven als “elk gedrag waarbij mensen de zelfcontrole verliezen, schreeuwen, agressief worden en fatsoensnormen overschrijden die ze normaal nooit overschrijden.” Als je jong bent en op stap gaat, is de kans groot dat je weleens een fatsoensnormpje of twee overschrijdt. Ben je dan ook meteen een potentieel gevaar?

Zelfs als het lukt om Stratumseind veiliger en aangenamer te maken via big data en de privacy van bezoekers goed te beschermen, is dit niet per se een vooruitgang, waarschuwt Galič. Het systeem lost immers geen sociale problemen op. “De misdaad die je hier vermindert, zal ergens anders weer opduiken. Je bestrijdt symptomen, niet de onderliggende oorzaken.”

Leg niet al je vertrouwen in moderne technologie, zegt Galič. Zelfs duizend slimme camera’s creëren nog geen ideale wereld. “Op dit moment verzamelt het systeem de informatie, maar maakt een mens uiteindelijke keuzes. In de toekomst moet het systeem zelfstandig worden. Ook dat lijkt mij een probleem. Hoe maak je onderscheid tussen iemand die schreeuwt omdat hij agressief is en iemand die schreeuwt omdat hij iemand kwijt is? Er bestaat nog een erg naïef beeld van technologie. Als je volledige veiligheid wil, en misdaad onmogelijk wil maken, zijn de offers die je maakt enorm.”

Stratumseind 2.0 bestaat uit vijf projecten:

• De-escalate Project: het registreren van de sfeer op straat en de beïnvloeding hiervan met lichtscenario’s.
• City Pulse project: het voorspellen van mogelijk escalerende situaties zodat er vroegtijdig extra politie kan worden ingezet.
• Trillion Project: online samenwerkingsverband tussen bewoners van Stratumseind en de politie.
• Stratumse Poort Project: community building om Stratumseind positief aandacht te geven.
• Scorpion Project: opslag, transport en beveiliging van de verzamelde data.

_Advertentie.