Nature-publicatie van Fons Maes: klimaatverandering vergt vertaalslag

Klimaatverandering wordt op vele manieren ‘begrijpelijk’ in beeld gebracht. Toch snapt bijna de helft van de wereldbevolking er dan vaak nog niets van. In Nature roept Fons Maes experts op te denken aan de laaggeletterde medemens.

Van documentaires, videogames en campagnes tot abstracte datavisualisatie. Op allerlei manieren wordt informatie over het klimaat in beeld gebracht. Zo proberen professionals onze aandacht te grijpen, bewustzijn te creëren of ons gedrag te veranderen. Je zou denken dat klimaatverandering daardoor voor iedereen wel helder en duidelijk is . Maar niets is minder waar.

Grote groep snapt het niet

Er is een grote groep die niet wordt bereikt, ziet Fons Maes, hoogleraar Communicatie en Cognitie aan TSH. Dat zijn de laaggeletterden: “Bijna de helft van de wereldbevolking.” Vorig jaar november betoogde hij op een conferentie van klimaatwetenschappers en experts in visuele communicatie dat klimaatwetenschap meer aandacht moet hebben voor laaggeletterden: “Het ICC brengt doorwrochte wetenschappelijke rapporten naar buiten met daarin figuren en grafieken. Heel weinig mensen, ook academici, snappen wat daar precies in staat.”

“Je kan wel rekening houden met je gezondheid, maar als je vervolgens wordt overspoeld heb je er niets aan”

Op zich is dat geen probleem, zegt Maes. “In de wetenschap is het vaak zo dat alleen de experts dingen snappen.” Maar klimaatwetenschap heeft wel een enorme impact op mensen, net als de medische wetenschap dat heeft. Voor de medische wetenschap wordt wél actief nagedacht over het overbrengen van informatie op laaggeletterden. “Er zijn vele tijdschriften die zich bezighouden met gezondheidscommunicatie, ook voor mensen . Het is opmerkelijk en ontoelaatbaar dat dit in de klimaatwetenschappen niet het geval is.” Ga maar na: “Je kan wel rekening houden met je gezondheid, maar als je vervolgens wordt overspoeld heb je er niets aan.”

Impactfactor 17

Maes schreef een commentaar, dat verschijnt aanstaande zaterdag 15 april in Nature Climate Change (een voorpublicatie kun je al lezen). Als communicatiewetenschapper publiceren in nature is volgens Maes uitzonderlijk.  “De impactfactor van dit tijdschrift is 17, terwijl een impact van 4 of 5 in de wereld van geesteswetenschappen al veel is.” Maes zijn commentaar is een oproep aan experts uit verschillende disciplines, om zich meer bezig te houden met het in beeld brengen van basale informatie over het klimaat. Niet enkel uit het perspectief van de expert, maar juist de laaggeletterde. Hij hoopt reacties te krijgen vanuit de gemeenschap van klimaatwetenschappers.

Daarvoor moet wel het misverstand de wereld uit worden geholpen dat een foto meer zegt dan duizend woorden. “Dat is een heel simplistische gedachte, visuele communicatie wordt net zoveel door conventies gedreven als taal.” Iemand moet begrijpen wat er staat. De afbeelding van een stoel alleen is niet genoeg om duidelijk te maken dat iemand mag of moet gaan zitten. “Daar moet je een pijltje bij plaatsen, of een mannetje.” Overigens zijn plaatjes alleen niet genoeg om alles duidelijk te maken. Verklarende uitleg is essentieel, zegt Maes: “Beeld op zichzelf slaagt er niet in mensen helemaal te instrueren. Je hebt een combinatie nodig.”

Hoe beeld werkt

Mensen moeten ook begrijpen wat die visuele abstracties betekenen. “Het zijn abstracties van de werkelijkheid die mensen moeten begrijpen voordat je ze een begrijpelijke boodschap kan sturen.” Taal en beeld zijn dan wel verschillend, beide moet je aanleren. “Het vervelende is dat wij gewend zijn taalsystemen te leren. De meesten leren daarbovenop ook geschreven systemen.” Beeldystemen bestaan wel, zegt Maes, maar zijn veel minder in conventies vervat. “Er is minder aandacht voor.” Een strip lees je in een groot deel van de wereld van links naar rechts, er zijn allerlei vanzelfsprekendheden over het vervolg van plaatjes. “Dat is een systeem dat bijna even sterk is als woorden in een zin. En de conventies zijn afhankelijk van cultuur. In Nederland en Vlaanderen heb je bijvoorbeeld andere manieren waarop emoties en uitdrukkingen worden weergegeven.”

Er is werk aan de winkel voor de klimaatonderzoekers en cognitiewetenschappers. Maes ziet wel verschillende moeilijkheden. “Onderzoek hiernaar gebeurt weinig. De studies zijn niet populair omdat de doelgroep bijvoorbeeld moeilijk te bereiken is. Bovendien, als je bij mensen wil onderzoeken hoe begrijpelijk ze iets vinden, vraag je van hen vaak een vorm van geletterdheid die ze niet hebben.”

Het is nog niet te laat

Toch valt er veel te winnen. Als mensen beter begrijpen wat er met het klimaat gebeurt, kunnen ze ook daadwerkelijk actie ondernemen. “Tegen een stijgende zeespiegel kan je als individu niet veel doen. Maar andere problemen, zoals ontbossing, zijn makkelijker te beïnvloeden. Net als bij malaria en aids is er aandacht nodig om basisinformatie voor de laaggeletterde doelgroep te ontwikkelen en te testen.”

Fons Maes is hoogleraar en hoofd van het departement Communicatie en Informatiewetenschappen van TSH. Hij bestudeert de interactie van visuele en verbale tekensystemen in menselijke communicatie, zoals verbale en visuele metaforen of visuele communicatie in voorlichting.

_Advertentie.