De rechtsstaat van het oude Athene

In tijden van Trump vragen velen zich af: wat blijft er over van de democratische rechtstaat? De Amerikaanse professor F.  Andrew Hanssen (Clemson University) hield vanochtend een lezing hierover op de Tilburgse campus. Hij legde het uit met de oude Grieken. “Een rechtsstaat valt of staat met een aantal stabiele regels die voor iedereen gelden”,

Op de bovenste verdieping van het M-gebouw waren ruim tien belangstellenden afgekomen op de presentatie van Hanssen. De professor presenteerde zijn onderzoek naar het oude Athene aan de hand van een simpele PowerPoint. Zij waren volgens Hanssen één van de eerste met een echte democratische rechtsstaat. Het idee van een rechtstaat is volgens Hanssen uit te leggen door twee bekende quotes tegenover elkaar te zetten. Ten eerste dat ‘de overheid bestaat uit wetten en niet uit een persoon’ (John Adams, tweede president van Amerika) en ten tweede een citaat van Plato:  “Waar een goede koning regeert, is de wet een obstakel voor rechtvaardigheid’. Volgens de Amerikaanse professor moet er altijd een balans gevonden worden tussen de wetgeving en de mogelijkheid tot besturen van het land. “Maar als we eerlijk zijn, zijn er weinig onzelfzuchtige koningen in de geschiedenis te vinden”, zegt hij met een knipoog. Daarnaast is de professor er van overtuigd dat een goede wet er altijd voor zorgt dat het merendeel van het volk er op vooruitgaat.

Vergelijken

“Het oude Griekenland was heel erg democratisch, zeker voor die tijd”, vertelt Hanssen, want burgers mochten allemaal hun stem laten horen in deze directe democratie. Al snel werd daar vanuit de zaal op ingehaakt met verschillende vragen: “Burgers betekende toen heel wat anders dan nu. Kun je dan nog wel spreken van een rechtstaat die lijkt op die van ons?” Alleen mannelijke volwassenen in Athene waren immers burgers. Slaven, vrouwen en andere inwoners mochten dus niet stemmen. Ongeveer 50.000 Atheense burgers waren stemgerechtigd in die tijd. Niettemin was het rond 400 jaar voor Christus nergens zo democratisch als in Athene volgens Hanssen.

Volgens de rechtsgeleerde is het niet de bedoeling de samenlevingen van toen te bekijken met vanuit een hedendaags perspectief. Dat is een oneerlijke vergelijking. Hanssen: “Misschien vinden de volgende generaties ons ook wel barbaars omdat kinderen niet mogen stemmen, we aan de lopende band dieren afslachten en de natuur verpesten.”

Stabiliteit

De regels in een rechtstaat zijn niet absoluut: “Als de bevolking wil dat vrouwen hun stemrecht weer moet worden afgenomen, dan kan dat”, zegt Hanssen. Hij voegt daar haastig aan toe dat dat absoluut niet iets is wat zomaar gaat gebeuren. “Maar als er genoeg mensen zijn die dat willen, dan kan de wet worden aangepast.” Het veranderen van zulke wetten is echter een hels karwei. En dat zorgt voor de stabiliteit die nodig is om een land te laten floreren. Als je het ergens niet mee eens bent, kun je dat met de meerderheid van de bevolking aanpassen. Maar daar moet je dan wel ontzettend veel tijd en moeite in stoppen.  Dat is nu zo en dat was ook al in het oude Athene het geval. Kortom: zolang we Adams aanhangen, leeft de democratie voort. 

_Advertentie.