Overwinning voor ‘open access’?
Het vergt een lange strijd met wetenschappelijke uitgevers om ‘open access’ te realiseren. Een ‘Nationaal Plan Open Science’ gaat vandaag van start, en vorige week kwamen de Nederlandse universiteiten tot een belangrijke deal met Cambridge University Press. Zetten deze afspraken zoden aan de dijk? We vroegen het de Tilburgse promovendus Chris Hartgerink, een bekend voorvechter van open access.
Vrije toegang tot artikelen, databases en een meer transparant publicatieproces – wetenschappers zijn hier meestal voor (al is een enkeling bang voor misinterpretatie door het publiek en de journalistiek). Voor open access zijn echter ook akkoorden nodig met uitgevers om het systeem geleidelijk om te schakelen. Die uitgevers stribbelen vaak tegen omdat het op hun marges invreet. Zo liepen onderhandelingen van de Nederlandse universiteiten met Oxford University Press vast en probeerde ook Elsevier blokkades op te werpen.
‘Gouden route’
Wel lukte het de universiteiten verenigd in de VSNU afgelopen week om tot een driejarige overeenkomst met Cambridge University Press (CUP) te komen. Nederlandse wetenschappers krijgen toegang om te publiceren in open access tijdschriften (100% open) en hybride tijdschriften (bevatten een gering aantal open access artikelen) van CUP. De bijkomende kosten worden gedekt in het contract, in plaats van door de onderzoeker (‘prepaid’). Men spreekt wel van de ‘gouden route’: alle publicaties worden openbaar, meer vergaand dus dan de variant waarbij een deel van de inhoud achter een betaalmuur verscholen blijft.
Jaap Winter, CvB-voorzitter van de Vrije Universiteit en onderhandelaar namens VSNU, spreekt van een belangrijke overwinning voor open access: “Het is uniek dat alle wetenschappers die aan Nederlandse universiteiten verbonden zijn vanaf 1 juni ongelimiteerd open access kunnen publiceren in de 339 hybride tijdschriften en 17 volledig open access tijdschriften van CUP, zonder dat daar extra kosten voor de wetenschappers tegenover staan.”
‘Ik publiceer alleen nog in open acces-journals’
Promovendus Chris Hartgerink (statistiek, TSB) haalde eerder eens Univers met het nieuws dat hij weigerde akkoord te gaan met de voorwaarden om gebruik te maken van de database van Elsevier. Deze voorwaarden beperkten zijn academische vrijheid; met open access hadden hij en alle andere wetenschappers vrije toegang tot deze database gehad. Hij is overtuigd van de noodzaak van open access, want wetenschap hoort vrij beschikbaar te zijn en mag wat hem betreft niet worden afgeschermd door commerciële partijen: “Ik publiceer alleen nog in open access-journals.”
Chris Hartgerink
Hartgerink hield onlangs nog een warm pleidooi voor open access bij de landelijke bijeenkomst van het Netherlands Research Integrity Network (NRIN). Hij vindt dat niet alleen publicaties vrij beschikbaar moeten komen, maar dat ‘peers’, dat wil zeggen kritische collega’s, ook inzage moet kunnen krijgen in het wetenschappelijke proces dat eraan vooraf gaat. Dat kan met de huidige digitale technologie.
Wetenschappers moeten volgens hem veel minder denken in een afgeronde publicatie, maar in ‘chunks’, brokjes die één voor één tot een publicatie leiden. Die kunnen op een discussiegroep worden geplaatst. “Kritiek is dan veel eerder mogelijk. Op die manier maak je optimaal gebruik van de kennis van anderen. En dan loop je minder het risico dat je artikel achteraf wordt afgebrand, zoals nu vaak de praktijk is.”
‘Beste deal tot nu toe’
Hoewel Hartgerink vaak met argusogen keek naar eerdere deals met uitgevers, ziet hij de afspraak met Cambridge als ‘de beste deal van alle Nederlandse Open Access deals tot nu toe’: “Deze bekijkt namelijk niet alleen de “hybrid” journals, maar neemt ook de volledig Open Access bladen mee. Dat de andere onderhandelingen zich beperken tot hybrid is echt desastreus, want daarmee sluiten ze de nieuwe uitgevers als PeerJ, eLife en PLOS uit, die juist zo belangrijk zijn voor de Open Access verandering.”
Met het ‘Nationaal Plan Open Science’ waaromtrent vandaag een kick-off bijeenkomst plaatsvindt aan de TU Delft, hopen wetenschappers de ontwikkeling richting Open Science te versnellen.
Advertentie.
