‘Het lichaam heeft een eigen wijsheid’

Schrijfster Désanne van Brederode geeft 29 augustus de openingslezing van het Tilburgs-Utrechtse theologencongres over het lichaam. Waarom is het lichaam toe aan herwaardering? Voor Univers laat ze alvast een tipje van de sluier oplichten.

U zegt dat het lichaam onterecht een slechte naam is bezorgd binnen en buiten het christendom.

“Voor Franciscus van Assisi bijvoorbeeld is het lichaam al een koppige ezel waar je geen voorbeeld aan moet nemen. Eeuwenlang kregen we te horen dat het geestelijke voorop staat en dat het lichaam moet worden getemd en aan reglementen onderworpen. Vandaag zien we dan weer het tegenovergestelde gebeuren: alles met het lichaam ‘moet kunnen’. Dit komt op een bepaalde manier op hetzelfde neer: het lichaam wordt geobjectiveerd, alsof het een dom ding is. Tegen allebei wil ik inbrengen dat het lichaam helemaal niet dom is en juist een bron van wijsheid en bezieling is.”

Hoe bedoelt u dat?

“Ik heb het idee dat er in het lichaam al een soort gevoelsmatige wijsheid bestaat die vooraf gaat aan het ‘Wettische’ dat we later aanleren. Dat bespeurde ik althans bij mezelf als kind en ik observeer het ook bij andere kinderen. Veel mensen kennen wel dat primaire gevoel van schaamte wanneer je iets hebt gedaan, zonder te weten waarom het eigenlijk fout is. Wanneer je bijvoorbeeld een kopje kapot liet vallen, kan dat van binnenuit een negatief gevoel veroorzaken, ondanks dat je ouders misschien zeggen: ‘ach, het was geen duur kopje’. Gevoelens van woede, schaamte en verdriet zitten er volgens mij al in voordat je bekend bent met de formele moraal. We hebben al een soort gevoeligheid voor wat we zelf doen en wat we met de ander doen en dat is op te vatten als een waarheidszintuig. We zijn dus niet alleen geest en lichaam, maar ons hart zit er ook nog tussen en speelt een bemiddelende rol. In die zin is het religieuze beeld van de drie-eenheid nog niet zo vreemd.” (vervolg tekst onder de foto)

Foto: JurgenNL / Wikimedia Commons

Foto: JurgenNL / Wikimedia Commons

Kunnen we hier een moraal aan verbinden?

“Dat primaire gevoel laten we later steeds minder toe. We rationaliseren het weg. Bijvoorbeeld door te zeggen: ‘het voelt misschien niet goed, maar die pijn moeten we dragen want die hoort nu eenmaal bij het volwassen zijn’. Ik denk dat deze verdringing van de zintuiglijkheid voor veel ellende zorgt in de wereld. Omdat we ons op de regels fixeren, maken we tegelijkertijd te snel een probleem van zaken die dat misschien helemaal niet zijn. Is het slecht om met bejaarden te knuffelen als dat niet is voor je eigen genot maar om ze bijvoorbeeld te troosten?”

Het congres waarvoor u spreekt gaat niet alleen over het lichaam maar ook over mystagogie. Heeft u daar wat mee?

“Ik vat mystagogie op als de leer om nader tot een mystieke, extatische ervaring te komen. Ik heb wel wat met het mystieke en las bijvoorbeeld graag de teksten hierover van Meester Eckhart en Theresia van Ávila. Ik bezocht ook wel de christelijke oecumenische kloostergemeenschap van Taizé in Frankrijk. De kerkdiensten die ze daar houden brengen je ook in een soort mystieke ervaring. Het probleem dat ik wel met mystici heb, is dat ze na hun mystieke ervaring al het andere, het aardse en lichamelijke, ondergeschikt maken aan die ervaring. Ik heb dat gevoel zelf ook wel gekend, toen ik terugkwam van Taizé waar eigenlijk alles zo perfect was, maar ik zie ook problemen in die vijandigheid tegenover het lichaam. Beter is het volgens mij om het mystieke te vinden in het alledaagse en te zien dat het aardse en hemelse niet tegenover elkaar staan maar bij elkaar horen en in elkaar overgaan. Daar zal mijn lezing ook over gaan.”

Désanne van Brederode spreekt dinsdagavond 29 augustus de openingslezing uit van het congres Early Christian Mystagogy and the Body in de Balzaal van het Paushuize in het centrum van Utrecht

Het congres duurt tot en met 1 september. Voor meer informatie en aanmelden zie hier.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.